Ku
Caraka
Rebun-rebun hudang, moro pukul tujuh… digawé.
Pukul dua mulang, dahar…reureuh.
Reup peuting…saré.
Isuk-isuk hudang deui.
Kitu jeung kitu, bulak-balik saban poé, dua puluh opat jam, saban minggu, saban
bulan, mangtaun-taun.
Kudu hudang, kudu moro pukul tujuh digawé, kudu dahar, kudu saré, jeung
sababaraha kudu deui, lalakon hirup jero sapoé sapeuting.
Hirup tungkul kana kudu, disengker ku waktu.
Kuring nanya ka kuring, “Naha kitu kuduna hirup kumelendang di dunya téh? Bet
hirup diured ku waktu, dihalangan, teu yasa sakarep ingsun. Tuh manuk, hiber
kakalayangan di buana pancatengah, sakahayangna, sakarepna; mun eunteup di mana
clegna, mun nyayang di mana daékna. Euweuh nu geureuh, taya nu nyaram, taya nu
opén…merdika!”
Kuring indit sanggeusna diidinan perlop.
Rék ka mana? Duka teuing. Incah teu diajam ti tadina, teu puguh nu dituju, rék
ka mana baé anjogna, sugan mah rék nuturkeun indung suku baé cara nu pundung.
Rék naon? Duka teuing. Kawasna mah rék nurutan manuk.
Sarung polekat, kopéah maké milu diasupkeun kana rangsel, kabeneran maké boga
kénéh rangsel urut berjoang baréto. Jaba ti éta téh, maké dijejelan ku
bebekelan dahareun, di antarana kornét, sardéncis dua kaléng, malah roko mah
maké mawa aya lima bungkusna. Térmos wadah cai teu tinggaleun.
Pamotrétan disoréndang cara wartawan potrét.
Jog anjog ka setatsion, meuli karcis, sarta teu kungsi lila karéta api téh geus
ngaléong.
Kereteging haté, barang kuring nepi ka pangeureunan karéta api leutik, di
tengah-tengah antara pasir jeung pasir, sanggeusna karéta api ngaliwatan jalan
nu pungkal péngkol, bet hayang turun.
Sanajan karcis tacan nepi ka tempat nu dituju ogé, da harita hayang turun, da
hayang nuturkeun kahayang téa, ah, turun baé.
Jut turun manggih jalan satapak ka tonggohkeun, kuring leumpang mapay-mapay
jalan suni.
Leumpang antara kebon jeung kebon, nanjak mudun mapay reuma ngurilingan pasir.
Panonpoé rék nengahan, nongtoréng nojo kana beungeut, késang luut-léét, bet
ngarasa beurat babawaan sakitu téh, moal leuwih ti sapuluh kilo.
Di tengah-tengah reuma nu harita keur meujeuhna digarap, kuring nénjo tangkal
ngarunggunuk bangun iuh.
Kuring reureuh, diuk nyanghunjar lambar, ngarasakeun hareudang katebak angin
ngahiliwir, tiis nyecep sumarambah saluar awak.
Nénjo ka tonggoh, pasir bulistir. Leucir kawas tonggong nu keur tungkul macul.
Rentul di dieu di ditu, nu keur digarawé, nu jauh jiga tunggul hirup. Buligir
teu dibaraju, di alam nu sakitu nongtoréng panasna. Késang ngucur, nyakclakan,
kaluar ti saban bulu badan, nyiraman taneuh, nambahan gemuk mun engké tapak
pacul geus waktuna dipelakan.
Jongjon tengtrem ayem, teu horéam ku lega, teu sungkan ku panas, ngecruk
tungkul teu galideur ku kaayaan sakurilingna.
Sakali, pamotrétan kuring dicetrékkeun.
Kuring kurah-koréh muka bebekelan, sasarap ku lelemper. Ana torojol téh barudak
aya limana, nu panggedéna kira-kira umur sapuluh taun, malah nu saurang mah
ngais budak nu kakara sataun umurna.
Manéhna ngariung ka kuring sanggeusna digupayan supaya dareukeut.
Arulutud, ngan nu panggedéna nu maké calana téh, nu mawa budak leutik téa.
Cenah mah keur ngasuh, da emana keur mantuan bapana ngarag jukut.
Sanggeus ku kuring dibagi roti sakeureut séwang, éta barudak téh dipotrét,
ngajajar. Nu saurang mah dipotrétna téh meungpeunan beungeut.
Késang geus tuus, rangsel dibérésan, kuring indit demi dituturkeun ku barudak.
Henteu terus nonggoh, tapi mipir pasir, sarta waktu kuring ti mumunggang turun
ka lebak, barudak téh teu terus miluna, tapi ngajajar nyalengir nénjo kuring
sosorosodan dina lamping.
Di antara pasir jeung pasir nu bulistir, ngocor walungan leutik, caina
canémbrang hérang. Sapanjang walungan téh ngampar sababaraha kotakan,
umpak-umpak, nu harita paréna keur gumunda.
Dina tepungna suku pasir jeung pasir, kokocoran walungan téa, katénjo ku kuring
aya batu gedé namprak, sarta deukeut éta batu gedé téh aya tangkal loa
ngarunggunuk.
Kabita bangun genah, jiga nu hayang didiukan éta batu lémpar téh. Kuring
eureun, gék diuk, atuh rangsel dilaan, diteundeun di sagigireun.
Lega, nénjo alam narawangan, teu cara di kota, asa heurin, asa leutik,
sundek-sundul, deukeut deudeuleuan.
Tanggah, da kapindingan ku tonggong pasir, katénjo jauh ngalumbuk, gunung semu
paul.
Narilik ka gigir, ka sisi-sisi walungan, galengan tingraringkel racung tuturus
kacang jeung jaat.
Béh tonggoh saeutik, kira-kira aya lima welas méter anggangna aya pancuran
caina ngagelenggeng, diauban ku tangkal nu ngaroyom ngiuhan tampian.
Ana disidik-sidik, bet aya nu keur mandi. Ngoyok, ngucur kana pancuran.
Sorangan, nangtung sakadar dituruban ku samping, ti luhur nengah tonggong, ti
handap luhureun tuur. Pernahna ka kuring mah nukangan.
Méprékan dangdaunan, kawasna mah daun kamalandingan. Pék dikasaykeun kana
saluar awakna, meureun minangka sabunna mun cara urang kota mah.
Kabéh, ti luhur ka handap nepi kana dampal suku dikosokan ku daun meunang
mékprékan téa.
Jongjon nu keur ngoyok, atuh kuring jongjon nu nénjo.
Pangawakan lenjang, ngeusi pepel, munel. Tétéla lain lalaki da buukna ngagebay
panjang.
Nénjo kulitna, rada teu kaharti, naha di tengah-tengah antara mumunggang jeung
mumunggang bet aya kulit kitu. Kulit sari, bodas lain, hideung lain, hideung
jeung bodas diadonan, diaduk dijadikeun hiji, kulit naon pingaraneunana.
Nilik kana rampingna badan, dilapis ku kult naon pingaraneunana téa, ras inget
kana dongéng: “Boa ieu téh ipri ngadon mandi.”
Pamotéran ku kuring dicetrékkeun.
Bérés motrét, bet hayang nyaho beungeutna, piraku mun awak sampulur kitu,
ngabogaan beungeut goréng patut.
Manéhna, sanggeusna bérés mandina, tuluy ngisikan, sarta sanggeusna ngisikan,
bari terus maké samping baseuh, nu ngan semet tuur téa, ngalangkang gambar
cangkéng, bujur, terus kana pingpingna.
Baju kabayana henteu dipaké, tapi disampaykeun dina taktakna.
Jung indit, teu luak-lieuk, leumpang mapay galengan sawah nu legana ngan 30
séntiméter, ngélék boboko.
Sanajan kuring ngabandungan ti mimiti keur mandi, nepi ka inditna, malah nepi
ka keur leumpangna dina galeng, ari hayang nénjo beungeutna jiga naon mah teu
kasorang, ngan sakadar nénjo ti gigirna, kitu ogé rada kahalagan ku buukna, da
terus dirumbaykeun, meureun ngarah tuhur.
Nénjo pipi ti gigirna saeutik, rasa geus bisa ngagambarkeun yén éta ipri
geulis.
Panasaran, hayang sina ngalieuk, kuring ngbalédogkeun taneuh kana galeng
deukeut nu ditincakna.
Teu disangka bakal kitu, na ari solédat téh, atuh labuh ragrag tina galengan
luhur, reuwas meureun, duméh aya nu ngagorobas, nya éta taneuh anu
diténggorkeun ku kuring.
“Aduh!” manéhna ragrag kana kotakan, boboko nu dieusian béas meunang ngsikan
téh lésot tina leungeunna, béasna awur-awuran.
Kuring buru-buru luncat, rék nulungan.
Kasampak téh keur ugil-ugilan baé tacan bisa hudang. Ku kuring dipangku
dijungjungkeun sina nangtung.
Rét manéhna nénjo ka kuring, atuh kuring nénjo ka manéhna.
Ayeuna mah kuring nénjo sidik kana beungeutna. Lain baé awas kana beungeutna
wungkul, tapi sidik sapuratina sakur nu aya dina beungeutna, panonna, irungna,
biwirna, sungutna pipina jeung gadona,. Teu jauh ti sangkaan, caturangga kolot
téh tétéla bener, lamun pangawakan kitu, kulit kitu, moal salah beungeutna ogé
kitu.
Mojang ngora kénéh pisan geuning, mun lélé téa mah keur meujeuhna kumeuheur,
kakara lima welas taun kawasna.
Manéhna ngabetem, kuring pireu.
Bari ngosokan leungeun nu pinuh ku leutak, manéhna tungkul, tuluy luak-lieuk,
meureun néangan bobokona.
Ku kuring boboko dipangnyokotkeun.
Nyéh manéhna imut saeutik, bari nampanan boboko.
Léos indit, teu basa teu nyarita, sumawona nganuhunkeun mah, malah leumpangna
téh gagancangan.
Kuring olohok mata simeuteun.
Kira-kira geus rada jauh, béh tonggoh, manéhna ngarérét nyéh imut deui, léos,
les duka ka mana nyalingkerna.
Kuring buru-buru balik kana batu lémpar urut nyerangkeun tadi téa, top rangsel,
top pamotrétan, gajleng, léos rék nuturkeun.
Mapay jalan satapak nu lidig, nepi ka tempat waktu tadi teu kanyahoan ka mana
léosna téa, terus dipapay tepus, ana anjog téh geuning aya lembur dina léngkob.
Dipapay unggal imah, kabéh kosong, meureun tacan daratang ti pagawéanana.
Kabeneran imah di lembur éta téh téu loba, sabelas imah, atuh kukurilingan
unggal imah sugan aya nu muka pantona, sugan kapanggih jeung nu tadi, tapi
weléh rék ka saha nya nanyakeun, taya budak-budak acan. Tungtungna, kuring diuk
di hiji tepas, nyarandé kana tihang, teu puguh ngalér ngidulna.
Imah nu didiukan tepasna téh, imah nu panggedéna. Satukangeun imahna aya leuit,
béh dituna aya kandang munding.
Ku bawaning teu puguh cabak, maksud téh rék ngabaheuhay nangkarak, na ari
ngarérét, bet nu tadi datang, tapi sampingna nu jeblog ku taneuh urut labuh
téa, ayeuna mah ngan baseuh wungkul, kawasna mah nyalingker terus balik ka cai
ngumbah nu jeblogna.
Manéhna kagéteun nénjo kuring geus aya di tepas, terus ka pipir imah, asup ka
panto dapur imah ieu pisan.
“Nyi!”Nyi!” cék kuring, “Ieu téh bumi Nyai?”
“Sumuhun!” bari terus asup ka dapur.
Kuring teu wani terus ngudag, nya balik deui baé ka tepas, gék diuk deui.
Teu kungsi, lila panto ti tepas ka imah di buka. Jol manéhna kaluar mawa samak,
terus diamparkeun.
Ayeuna mah geus nyisiran, dibaju sagala, atuh sampingna maké nu tuhur.
“Angkat ka mana Bapa?” cék kuring.
“Ka sawah!” terus asup deui ka imah, teu kadéngé sora-sorana deui.
Sabot ngarep-ngarep sugan daék ngelol deui, jorojoy haté kuring nanya, “Naha
ieu budak awéwé téh parawan, atawa randa, atawa boga salaki?”
Pertanyaan nu moal bisa dijawab ku kuring, da puguh budak awéwéna ogé bangun
ngadedempés baé di jero.
Udud geus sababaraha kenyotan, geus béak sigarét aya tiluna, bet teu daék
ngelol deui budak téh.
Ari kurunyung téh aya lalaki kolot, calana sontog hideung pinuh ku taneuh,
sukuna baraseuh, kawas nu tas beberesih, sarta diiring ku budak awéwé téa.
“Moal salah bapana, da piraku ari salakina mah sakitu geus kolotna.”
Kuring buru-buru nangtung, nyampeurkeun manéhna.
“Bapa, abdi téh kumawantun teu aya nu kagungan bumi…”
Tacan kungsi tamat kuring ngomong, bapa téh geus ngajawab, “Nuhun baé, kersa
linggih mah, Bapa!”
Kuring hareugeueun, naha jelema nu sakitu kolotna bet nyebut bapa, da meujeuhna
mah nyebut ujang.
“Bapa téh santara?” manéhna ngomong deui.
Sajongjongan kuring ngahuleng, naha nu matak disebut santara, tapi kuring
kaburu inget, nyéh kuring imut.
“Abdi mah sanés, jelema biasa baé,” cék kuring.
Éta meureun pédah kuring maké papakéan sarwa héjo cara tentara, padahal
papakéan kuring mah harita téh drill-sépé téa, henteu héjo-héjo teuing.
Manéhna asup ka imahna, sarta teu kungsi lila jol datang deui bari mawa gelas
nu dieusian ku bako molé katut daun kawungna.
“Nyai, geura naheur cai buru-buru haturan tamu,” manéhna nitah.
“Bapa téh, reuwas aya, atoh aya katatamuan téh. Badé aya pikersaeun naon
sumping ka lembur singkur téh?”
“Ah teu kedah reuwas-reuwas, abdi mah seja ulin baé hayang terang pilemburan.”
“Ti mana atuh panglinggihan téh?”
“Abdi téh ti kota,” bari ngerérét kana érloji, geuning harita téh geus pukul
opat soré, “Kumaha Bapa, abdi téh tangtos kawengian.”
“Atuh nuhun baé nu aya Bapa mah, kersa rurumpaheun maké kulem sagala mah, mung
nya kitu…”
Budak awéwé téa datang nyodorkeun panimbal jeung cacangkir.
Kuring ngerérét ku juru panon, gerentes haté ngomong, “ Geulis, tapi aya bédana
jeung geulis kota téa, ari Si Nyai mah, kawasna dasar budak gawé, Ramona téh
teu marecut cara ramo geulis kota.”
“Nyai, Ema geus datang?” Ieuh, béjakeun ka Ema, nyayagikeun tuangeun, jeung
meuncit hayam kituh!”
Ayeuna kuring nyaho tétéla, yén éta budak téh anakna, tapi naha randa atawa
parawan?
Jol awéwé kolot nyampeurkeun, harémpoy diuk, pok ngomong, “Aéh haturan, Bapa!”
Éta geus pok deui nyebut bapa, atuh bari kalamas-kélémés kuring ngajawab,
“Nuhun, Ibu!”
Manéhna diukna teu lila, terus pamitan deui, rék ka dapur cenah.
Babawan kuring kornét jeung sardéncis téa dipasrahkeun ka Ema. Basana téh,
“Euleuh lauk kaléng!”
Loba pertanyaan Bapa ka kuring, babakuna nanyakeun kaayaan di kota, malah maké
nanyakeun keur usum naon cenah di kota téh.
Kuring permisi rék ka cai, geuning caina téh salembur éta mah ka tampian urut tadi
téa.
Saban imah katénjo ngarebul, sarta kadéngé ayeuna mah sora réa jelema di
imah-imah téh, malah barudak ogé di buruan arulin, atuh nu ka cai ngabrul.
Peuting geus mimiti reupreupan, sarta waktu kuring datang ti cai, kasampak Si
Nyai jeung emana sasayagian dahareun. Di tengah imah, dina samak rubak,
ngajajar sababaraha piring, ti antarana aya goréng daging hayam, sambel jeung
lalab kacang jeung kicipir teu tinggaleun, rupana ari babawaan kuring mah
henteu disuguhkeun.
“Tuang ogé, Bapa, malum di kampung, mangga atuh nyanggakeun,” cék Ema.
Teu kungsi ngadua kalian kedemek kuring dahar, da atuh poé éta mah dahar sangu
téh kakara harita.
Kuring dahar téh dibarengan ku Bapa.
Réngsé dahar kuring pindah deui ka tepas, sarta teu kungsi lila,
saurang-saurang tatangga pada daratang, lain baé lalakina, tapi awéwéna ogé
katut anakna dibawa. Datangna téh henteu léngoh, aya nu mawa beuleum sampeu
jeung gula kawung, aya nu mawa cau ambon, aya nu mawa buras, kabéh disodorkeun,
basana téh hayang katuang ku tamu.
Kuring diriung, atuh teu bisa-bisa ogé, da tara ngobrol lila-lila téh, harita
mah maksakeun manéh, tangtu mun dibandungan ku tukang nyarita mah, obrolan
kuring téh moal ngalér-ngidul. Mimiti nyaritakeun kaayaan di kota, léos kana
agama, terus kana tatanén, péndékna sagala dicaritakeun. Sanajan kitu, duka
kumaha kaanggapna, kabéh pada ngabandungan, jigana téh taya nu teu resepeun.
Nepi ka pukul sawelas kuring ngobrol téh, sarta sanggeusna tatamu tatangga
marulang, kuring diangkir ka jero imah. Di jero imah, di sisi bilik, kuring
nénjo kasur ditilaman ku samak sulam jeung angel galedé teu disarungan.
“Geura kulem, Bapa,” cék emana, bari nunjuk kana kasur téa.
Teu ngadua kalian deui, kuring teus ngagéléhé.
Sajeroning ngagéléhé, haté kuring nanyakeun Si Nyai, naha geus saré kitu atawa
ka mana.
Bet terus rasa, teu kungsi lila jol mawa samping kebat.
“Ieu keur kampuh!”
Bari ditampanan, kuring rada lila mencrong, tapi budak téh terus balik deui ka
kamar, teu embol-embol deui.
Baréto jaman ngungsi kuring ngalaman mondok di kampung. Ti harita mah kakara
ayeuna ngarandapan deui. Tiis ceuli, jempling, taya dédéngéan saperti di kota,
nu kadéngé ngan sora jangkrik jeung bangkong.
Nangkarak bengkang sakitu tas capé, naha bet teu geura reup saré, lelembutan
bet asup ka kamar leutik nu aya di jero imah éta, kumalayang kana panénjo tadi
ti beurang di cai, keur mandi, keur leumpang dina galeng, labuh tigubrag ka
kotakan, dipangku, imut.
“Nyaho ayeuna mah,” cék haté kuring, “Si Nyai téh teu boga salaki.”
*
Tina sela-sela bilik ranteng cahaya panonpoé
asup ka jero imah, ari rét kana érloji sihoréng téh geus pukul sapuluh beurang.
Kuring kabeurangan.
Di imah sepi, waktu kuring hudang téh. Naha pribumi sararé kénéh kitu? Diténjo
panto ka tepas masih kénéh ditulakan, ngan panto ka dapur tulak kaina geus
nangtung gigireun panto, sarta barang kuring ngadeukeutan panto bet aya sora nu
keretak-kereték di dapur. Ana bréh téh Si Nyai nyorangan.
Manéhna ngalieuk, ku kuring ditanya,” Ari Bapa jeung Ema ka mana Nyai?”
“Tos ka sawah tadi ogé énjing-énjing.”
Kuring rék ngomong deui, tapi teu tulus sarta teu kaharti nu matak teu terus
ngomong, da kalah ka balik deui ka deukeut urut saré, gék diuk sila tutug.
“Nya buruh, nya patani, geuning isuk-isuk téh bet arindit ka pagawéan. Hirup
keur digawé atawa digawé keur hirup?” timbul gerentes haté kuring bari ngenyot
udud, “…aya bédana, ari buruh mah digawéna téh dikurung ku waktu, ari patani
mah sadaékna.”
Si Nyai datang mawa téténong, diasongkeun ka kuring.
“Naon éta téh, Nyai?” cék kuring.
“Tuangeun,” jawabna.
“Tuang?”
“Sumuhun.”
”Acan sibeungeut-sibeungeut acan atuh,” cék kuring bari terus nyokot anduk rék
ka cai heula.
Pukul sapuluh geus rék dahar, da biasana entas mulang ti pagawéan pukul dua
téa, kapan dahar ogé aya waktuna, mungguh kaom buruh mah, sabalikna patani mah
daharna téh lain maké waktu, tapi kawasna téh di mana lapar di dinya dahar.
Enya baé, lain di imah Si Nyai baé geus sepi téh, tapi salembur éta mah geus
taya budak nu ceurik-ceurik acan, kawasna mah tinggal Si Nyai baé sorangan di
lembur téh, kitu ogé duméh aya sémah nya kuring.
Di pasir geus rentul deui baé cara kamari, jelema-jelema pada digarawé, sarta
di saung-saungna ngelun haseup diriung ku barudak jiga nu keur barangbeuleum.
Balik ti cai kasampak Si Nyai geus ancémon sisi bilik nungguan téténong
dahareun téa.
Bari nyicikeun cai tina poci kana cangkir, kuring ngarérét ka Si Nyai. Manéhna
tungkul.
“Ari Nyai geus boga salaki?” cék kuring asa-asa.
Teu ngajawab, kalah ka kulumas-kélémés.
“Lamun teu ngajawab tandana teu boga,” cék haté kuring.
“Nyai atos ka kota?”
“Parantos.”
Sabaraha kali?”
“Dua kali.”
”Resep di kota téh?”
Manéhna ngabetem.
“Nyai daék upama ngumbara di kota?”
Ngabetem deui baé.
Ditilik dibulak-balik, sepi budi, taya ulat nu katémbong bogoheun, boh ucapna
boh tingkahna éstu sawajarna, béda jeung gambaran jero haté kuring, éstuning
sabalikna. Nénjo nu teu bangun sono, sipat nu taya guam, béda jeung talajak
mojang kota, bet matak nambahan sari geulisna, ati beuki kataji, raga jiwa Si
Nyai pindah kana wangwangan pikiran kuring.
Katénjo ku kuring, tina ku bawaning sakeudeung-sakeudeung dirérét, polahna teu
puguh, leungeunna nyoo tungtung baju, biwirna rapet, beungeutna semu beureum,
jiga nu ambek, tapi lain ngurangan manisna, kalah ka nambahan cahaya nu saumur
kuring rarasaan kakara harita nénjo sipa-sipat wanita nu pahareup-hareup jeung
pria.
Kuring remen, malah sok ngahaja di kota, manggihan wanita, gok paamprok,
pajongok, pahareup-hareup, tapi ari nénjo sipat mojang kampung nu geulis mah,
kakaraeun teuing.
Téténong ku kuring dibuka. Ayeuna mah lain goréng hayam deungeun sanguna téh,
tapi pais lauk emas, angeun combrang, lalab seupan teu tingaleun.
Kuring rarat- rérét bet naha taya kobokan.
Si Nyai rupana ngarti, terus indit, sarta teu kungsi lila mawa kobokan dieusi
cai.
Waktu keur nyodorkeun kobokan katémbong ku kuring manéhna imut.
“Hayu atuh urang dahar bareng,” Cék kuring.
Manéhna gogodeg, kalah ka gék émok deui sisi bilik urut tadi.
Kakara ogé kuring ngahuapkeun sakeupeul sangu, manéhna ngoléséd terus ka
tukang.
“Rék ka mana Nyai téh?”
Manéhna teu ngajawab.
Ku kuring dituturkeun bet terus diuk dina jojodog hareupeun hawu, sarta ari
geus kanyahoan teu indit jauh mah, kuring balik deui nuluykeun dahar.
Nénjo talajak Si Nyai kitu, kuring bet leutik haté, asa ambon sorangan, nu
hayang teu dilayanan, tungtungna timbul napsu murugul, angkuh ku ka lalakian,
teu kaharti teu pira mojang kampung, nepi ka teu bogoheun ka bujang kota. Keur
tengah-tengah dahar téh buru-buru kokocok, terus ka dapur, gék diuk dina
jojodog gigireunana.
Manéhna rék ngejat, gancang ku kuring dicekel puhu leungeunna, cék kuring,
“Calik, Akang rék nanya.”
Manéhna mencrong sakeudeung, terus tungkul deui.
“Nyai, kumaha lamun Nyai jeung Akang ka kota?”
Manéhna melong sakeudeung, tungkul deui bari ngoréh-ngoréh parako ku songsong.
‘Kumaha, Nyai?”
Bungkem, ngan ngarérét saeutik,
“Kumaha?”
Tilu-opat kali kuring nyebutkeun kumaha, malah panutupna mah maké dibarengan ku
nyampaykeun leungeun dina taktakna.
Ku kuring kadéngé lalaunan pisan, cenah, “Kumaha Bapa-Ema.”
Sugan ngan sakitu pibasaeunana, tapi kuring geus ngarasa bungah. Sakali deui
kuring ngucapkeun “kumaha” bari ditompokeun lalaunan kana ceulina.
Anéh bet ayeuna mah dijawabna téh ku gogodeg.
Kuring bingung, dicoba sakali deui ngucapkeun “kumaha”.
Kalah ngabetem.
Kuring beuki bingung mangkaning haté bet jadi ngageter.
“Nyi, Akang ayeuna kudu mulang ka kota, hayu atuh anteur ka sawah ka Ema jeung
Bapa.”
Na manéhna atoh atawa teu atoh kuring rék balik téh, kuring teu bisa naksir, da
kalah manéhna terus ka jero imah, sarta katénjo ku kuring: manéhna ngéntépkeun
téténong téa dituruban, terus ka enggon bet nyokot karémbong, ditiungkeun.
Ku kuring kaharti, meureun ngajak ka sawah téa.
Terus maén pireu, sagala hal ngan ku kira-kira nénjo ulat jeung kedép mata.
Manéhna kaluar, atuh kuring nurutkeun.
“Engké atuh, ulah gancang teuing leumpang téh,” cék kuring.
Manéhna ngan ngarérét, terus deui baé leumpang, sata lamun kasusul, manéhna
eureun jeung nyimpang, nitah kuring ti heula.
“Pék baé ti heula, ngan ulah gancang teuing,” cék kuring.
Manéhna indit deui, kuring pandeuri.
Leumpangna gancang sakitu dina galeng leutik téh, jojorélatn bari ngjingjing
samping.
Kira-kira geus saparapat jam, ti kajauhan kénéh katénjo bapana keur jongjon
macul, ari emana duka keur naon da keur kurah-koréh sisi galengan.
Jog anjog ka saung, kuring eureun, da Si Nyai ogé eureun di dinya.. Sarta
sanggeusna kuring diuk, manéhna indit deui ngabéjaan bapana. Teu kungsi lila
bapana datang nyampeurkeun ka saung, malah emana ogé datang diiringkeun ku Si
Nyai.
“Parantos tuang?” cék emana.
“Parantos, Ema!” jawab kuring.
“Nuhun atuh.”
“Abdi téh bade pamitan, Ema, Bapa!” cék kuring.
“Badé uih?” Entong uih ayeuna kagok, saé énjing baé énjing-énjing.”
“Kagok kumaha, Bapa?”
“Ayeuna tos tengah dinten, kapan ti Legoknyénang ka jalan ageung téh tebih,
lalakon tilu jam angkat, atuh ka halteu nya kitu kénéh, jadi émutan Bapa mah
saé énjing baé, saperkawis supados aya nu jajap, da moal uninga jalanna ogé,
kaduana atuh nyandak-nyandak cau kanggé oléh-oléh ti kampung.”
Kuring ngahuleng, kawas enya kituna téh, malah babakuna mah. Ku ayana pangandeg
bapa téh, bet atoh asa diaku, tangtu ku sapeuting deui ngéndong, sapeuting éta
jeung namatkeun poé ieu kuring bisa nénjo Si Nyai.
“Upami kitu mah sumuhun!”
“Sumuhun kitu, saé kulem deui baé. Upami énjing badé mulih atuh bapa badé
ngajurungan Si Aspian ngajajapkeun ka halteu atanapi ka jalan ageung bilih badé
kana beus mah.”
Si Nyai ngadéngé kuring rék ngéndong deui, ngadak-ngadak ngalieus miceun
beungeut, naha atoheun atawa kumaha kuring teu bisa nerka.
“Jung atuh Emana geura mulang baé ka dituh, cau nu dipeuyeum mangkukna di pipir
téa ludang, candakeun ka kota.”
Emana diiring ku Si Nyai terus mulang, ari kuring mah jongjon baé di saung, da
sanajan diajak ogé ku emana, kuring mereketkeun ninggalkeun manéh. Atuh bapana
léos deui ka sawah.
Ngajentul di saung sorangan, kesel tina diuk terus nangtung, nénjo sakuriling
sampalan, nu dipelakan ku tangkal cau jeung tiwu, selang-selang heuleuran
sampeu jeung taleus.
“Bekel hirup bapa tani. Hasil késang bapa tani. Ti barang ceb dipelakan,
sanggeusna dipacul, ditungguan, dipiara, dilongokan, mangbula-bulan, kakara
bisa kaala, sésana dijual ka kota, ladangna dipaké meuli baju jeung samping
atawa meuli uyah jeung tarasi, sakur nu teu jadi dina taneuh. Dibandingkeun
jeung hirup kuring, digawé tempo-témpo teu kudu ngaluarkeun késang, sabulan
sakali geus narima hasil tanaga jeung leuwih réa pangajina diukur ku duit. Bapa
tani…tukang nyipta dahareun tapi masih réa tina rupaning kadaharan nu tacan
ngarasa kadahar, urang kota, di pasar tempat pangumpulan kadaharan
mangrupa-rupa ti mana-mana bisa meuli jeung bisa ngadahar.
Kuring nyampeurkeun ka bapa Si Nyai nu keur jongjon macul rék pamitan balik ti
heula ka lembur.
“Mangga baé atuh geura uih, Bapa mah ieu kapalang,” cék Bapa.
Kuring leumpang mapay galeng, ras inget kana kaayaan hirup patani, bet paingan
teuing barudak patani sanggeusna sakola embung balik jadi patani, da geuning
kitu kaayaanana.
Datang ka lembur, kuring diuk di tepas, sarta teu kungsi lila Si Nyai mawa téko
jeung cau mani ngarangkadak, cau ambon sasikat, mun di kota meureun lima
rupiaeun mah.
Bari ngarongkong nyokot cau, kuring nénjo ka Si Nyai bet teu imut-imut acan. Ku
sakitu, dina haté geus jadi pikiran, sagala laku kuring bet dianggap “sepi” baé.
Manéhna teu basa teu carita, ka imah deui.
Kuring ngagéléhé, bet teu kanyahoan deui Si Nyai mawa angel sadua-dua. Sot
angel, les deui baé.
Bari ngalamun ngalér ngidul teu kanyahoan bet kasaréan, da ari inget téh bet
geus deukeut ka magrib.
Reup peuitng deui, teu béda cara peuting tadi baé dirariung ku sémah tatangga,
padahal ari mungguh haté mah ngarasa teu genah dikitu-kitu téh, leuwih ngeunah
lamun harita ngariung téh sakadar Bapa, Ema, jeung Si Nyai. Atuh ku kituna,
sanajan bari teu purun, kapaksa ngobrol deui baé, tapi harita mah lolobana ngan
narima pananya baé: aya nu nanyakeun kumaha harga béas di kota, kumaha ti
peuting raména, kumaha kaayaan toko-toko, péndékna sagala ditanyakeun.
Kabeneran pukul sapuluh téh tatangga geus pada mulang.
Teu kuat sila lila-lila, tungtungna kuring ngagéléhé, bari nyebut punten ka
Bapa.
“Bapa sareng Ema téh, kedah angkat ka kota ka abdi,” cék kuring.
“Mangga, manawi pareng, engké upami parantos panén,” jawab Bapa.
“Har atuh lami kénéh, mangkaning ayeuna nembé macul.”
“Moal lami, genep ka tujuh ogé panén. Kapan ari parantos panén mah atuh
ngintun-ngintun béas ketan sareng leumeungna.”
“Entong kedah kikintunan baé atuh, Bapa.”
“Hih, atuh parantos kitu lumbrahna, urang kampung mah.”
“Béh dieu baé entong ngantosan panén heula, keun baé entong kikintunan. Tah
abdi téh di jalan Guntur nomer 76, gampil turun ti statsion téh kana béca baé,
tukang béca mah tangtos terangeun.”
“Catet Nyai ka dinyah bisi urang ka kota!”
Si Nyai asup ka kamar meureun rék nyokot kertas jeung patlot.
“Geuning Si Nyai téh biaseun nulis,” cék dina jero haté kuring.
“Punten baé supados gampil naroskeun, saha jenengan téh?”
“Abdi? Pun Andria.”
“Tah, Nyai pék catet sakalian jeung jenenganana.”
“Teu aya patlotna,” jawabna.
Kuring nyokot bloknut trét kuring nulis adrés sorangan sarta dipasrahkeun ka
Bapa. Ku Bapa ditampanan, bet terus disina diampihan ku Si Nyai.
Si Nyai maca tulisan kuring, sarta terus diselapkeun dina bilik.
“Kumaha….aéh, sanés Santara?”
“Abdi mah sanés Ten…Santara,” kuring imut.
“Sumuhun! Kumaha parantos sabaraha hiji putra?”
“Alhamdulillah Bapa, abdi mah teu acan gaduh indungbudak-indungbudak acan.”
“Geuning! Naha atuh?”
“Teu acan pareng baé panginten, Bapa.”
“Atuh sareng saha baé di bumi téh?”
“Dikawulaan ku indung kénéh baé abdi mah, Bapa!”
‘Sumuhun! Dupi rama jumeneng kénéh?”
“Aya berekah sadayana araya kénéh.”
Si Nyai, ngadéngé wangkongan kuring jeung bapana téh, katénjo panonna buringas,
duka kumaha pihartieunana.
“Atuh da ari urang kota mah, komo pameget,” cék emana, “di istri ogé tara laki-rabi
anom-anom.”
Mimiti Si Nyai ngoléséd asup ka kamar, ditumbu ku emana, sarta teu kungsi lila
bapana ogé ngagoléah di tengah imah. Kitu deui kuring sora beuki leutik, méh
teu puguh nu diwangkongkeun, tungtungna saimah éta jempé teu kadéngé naon-naon.
Inget-inget isuk geus pukul tujuh deui baé. Kuring buru-buru ka cai, sarta
sanggeusna terus dangdan. Ari kaluar kasampak Bapa, Ema, jeung Aspian katut
tanggungan geus sayagi, kitu ogé cenah kudu dahar heula, da Si Nyai keur
sasadiaan.
Sabérésna dahar, kuring pamitan bari sasalaman ka Bapa jeung ka Ema.
Kuring indit. Tapi sajeroning indit, panon duanana teu weléh luak-lieuk haté
tumanya, naha ka mana ari Si Nyai, ti tadi ti barang tas nyadiakeun dahareun
teu katénjo deui.
Sajeroning leumpang kitu kénéh baé terus mudun mapay jalan huma, tetep jadi
ingetan.
Kira-kira geus leumpang saparapat jamna, kuring ngarérét ka tonggoh, bet Si
Nyai katénjo ngajanteng sorangan nénjo ka kuring handapeun tangkal kai.
“Mang, mangga baé ti payun, abdi puguh aya nu katinggaleun,” cék kuring ka Mang
Aspian, “Tapi angkatna lalaunan nya, Mang!”
Kuring ka tonggoh deui, sarta kira-kira sapuluh méter deui anggangna ti Si Nyai
kuring masangkeun potrét, terus dicetrékeun.
Katénjo ku kuring Si Nyai nyarandé kana tangkal kai, ku kuring disampeurkeun.
Barang geus deukeut, Si Nyai ngalinggek, leungeunna ngahalangan tarangna.
Bet bingung piomongeun, naon atuh nu kudu diomongkeun, kalah ka leungeun kuring
nyabak taktakna.
“Ka mana Nyai tadi téh?” cék kuring.
Teu ngajawab.
Kusiwel kuring ngodok saku calana, nyokot notes, inget dina jero notes téh aya
potrét kuring. Éta potrét ku kuring dibikeun…”Tah ieu potrét Akang, pék
ampihan, itung-itung panyangcang.
Ngadéngé kecap “panyangcang” bari nampanan éta potrét manéhna melong kana éta
potrét, bari siga aya nu dipikiran.
“Naon atuh Nyai?”
Manéhna ngarérét kana beungeut kuring, sarta teu lila tungkul deui.
Kuring ngahuleng, manéhna ngahuleng, da ari mungguh dina haté mah hayang
nururtan cara dina bioskop, geuning ari rék papisah, tapi bet teu téga. Sakadar
tanda papisah. Leungeun Si Nyai duanana ku kuring dicekel. Cék kuring, “Nyai
ditinggalkeun, Akang tangtu moal lila bakal ka dieu deui.”
Kuring ngaléos, bari ngalésotkeun leungeunna, saban-saban sababaraha léngkah,
kuring ngalieukan ka manéhna, nu harita teu béda jeung arca, anu terus mencrong
ka kuring.
Ti kajauhan, barang kuring rék panutupan nénjo beugeut manéhna, katénjo ku
kuring manéhna ngagupayan.
Mang Aspian ngadagoan.
“Mang,” cék kuring, “éta budak téh saha ngaranna?”
“Nyi Warsih, Agan!”
“Ari bapana?”
“Katelahna di lembur mah Bapa Warsih baé, nya katelah ku anak, ari saenyana mah
Bapa Alwasim. Anakna téh kabeneran ngan hiji-hijina awéwé, da aya ogé lanceukna
lalaki, maot alit kénéh.”
“Geus boga salaki baréto éta Nyi Warsih téh?”
“Hih, ari Agan, sanés randa, masih parawan.”
“Sugan geus boga papacangan?”
“Teu gaduh, sareng Agan di kampung mah tara aya papacangan, hartosna bobogohan
sakarepna, kumaha indung bapana baé, malah wartosna Nyi Warsih ogé parantos
dipundut ka Pa Lurah, badé dikawinkeun ka putrana, nu jadi jurutulis désa.”
“Kumaha Nyi Warsihna daékeun?”
“Daék teu daék, cék nu jadi sepuhna kedah kawin ka dinya, budak awéwé mah kedah
nurut baé ka kolot.
“Kitu, Mang?” cék kuring.
“Kuring teu ngomong deui, nyaah lamun Si Nyai dikawinkeun meunangkeun ka nu teu
dipikabogohna, ngan sakadar kudu nurut ka kolot.
Tapi, naha ka kuring ogé Si Nyai téh bakal bogoheun kitu?
Tungkul bari mudun, terus nanjak bari tanggah, jongjon leumpang jeroning
mikiran diri batur, da bongan maké terus cumantél dina haté, mangkaning geuning
Si Nyai téh bet rék dikawinkeun ka anak Pa Lurah…kapiheulaan.
Jog anjog ka setatsion, atuh tanggungan téh dihijikeun ku Mang Aspian supaya
bisa dijingjing.
Ku kuring Mang Aspian sanggeusna dinuhunkeun diperesén duit sapuluh rupia. “Tah
ieu mah keur budak, lumayan, engké sugan kuring ka dieu deui.”
Teu kungsi lila karéta api datang, kabeneran lowong, atuh diuk téh tumaninah,
sabangku nyorangan.
Bari nyarandé, ngalenyepan lalampahan dua poé dua peuting, néangan lowong tina
hirup nu pinuh ku kudu, bréh kalangkang Si Nyai keur imut handapeun tangkal
kai.
Néangan téh ngan ukur nepi ka meunang….nineung, teu luput dikurung waktu antara
senang jeung bingung.
Tina Cupumanik Nomer 15
Ari batur mah cenah asa boga hutang tèh mun
kaliwat solat, kuring mah lain, nyaèta… mun aya lalajoaneun teu lalajo. Teuing
atuh, da mun ngadèngè sora goong tèh ceuli ngadak-ngadak rancung, suku
ngadak-ngadak garètèk. Keur digawè ogè teu welèh èlèkèsèkèng. Lain ka nu
deukeut-deukeut baè, malah ka nu jauh ogè ari ngadèngè bèja mah tara teu
mangkat. Mun teu mangkat tèh nyaèta asa boga hutang. Lain babasan. Poèk
dibèlaan ooboran, hujan dibèlaan papayungan tèh, jeung tara gumantung ka batur
deuih, batur mah rèk indit rèk henteu tara jadi sual, asal awak waras duit boga
… Ah, indit baè sorangan ogè!
