Senin, 19 September 2011

KAWUNG RATU


Carita Pondok Wahyu Wibisana

Di sa-Desa Mandalasari jigana mah ngan kawung Aki nu pangjugrahna teh. Lain si sombong, sanajan dibandingkeun jeung kawung bogana Ki Jumsi ge. Ari kawung Ki Jumsi, enya jugrah, tapi lahangna kos nu atah raru, sok haseum bae.
Mokaha da, dina usum kieu, ari kana saratus perak mah sapoena eta kawung teh bisa mere, teu hese-hese. Lakar daek bae ngaropeana.
Ku Aki eta kawung dibere ngaran peringetan ka Kangjeng Dalem Wira Tanu Ningrat. Minangka pangeling-eling ka anjeunna, disebut wae Kawung Ratu.
Riwayatna mah kieu eta teh: Baheula, waktu Aki ge ngora keneh, can jaman merdeka harita teh, eta kawung jeunah keneh, can diropea. Ari carulukna mah geus aya, ngan leungeunna can nongtot.
Harita Aki boga deui kawung tilu, nu jadi di sisi walungan Cilonggan. Nu eta mah geus lila bisa disadapna, ngan teu pati matut.
Saban Aki rek nagenkeun lodong kana kawung nu tilu tea, Aki nga-randeg heula di handapeun tangkal kawung jeunah. Da enya, estu jadi angen-angen pisan, sangkan eta kawung bisa mere pakasaban anu lumayan. Ku Aki sok diajak nyarita kieu: “He Nyi Mas Pohaci Jubleg Ireng, parawan Mandalasari nu ngadeg di sisi jalan liliwatan, geura pintonkeun panangan salira, mancer geutah madu tina rema salira ….
Teuing kalah ku mindeng, teuing memang geus waktuna, leungeun eta kawung teh teu lila nongtot. Ari geus nongtot bet jadi bingung Aki teh, sok sieun sal ah nyigayanana. Da eta kawung teh pelak Aki jaman budak. Poho deui karuh, nyanghareup ka mana waktu Aki melak eta kawung, asa ngaler asa ngidul. Apan sok pundung mun salah nyigayanana mah. Jadi nyigayanana kudu lebah tempat melakna. Upama teu kitu, hamo. Lain omong bebenjon ieu teh, enya, sidik, nurutkeun pangalaman Aki kitu, sotenan.
Ku lantaran poho terus, nya Aki teh tahajud heula, hayang dibere ngimpi ku Pangeran. Hayang kaimpikeun deui teh kalakuan jaman Aki melak kawung eta. Kaliasan bet kaparengkeun. Aki ngimpi. Jeung Aki percaya pisan kana eta impian teh. Dina itungan, Aki melak kawung nyanghareup ka beulah kaler. Jadi nyigayan kawungna oge kudu ti beulah kaler. Aya deui nu jadi pikiran harita teh. Naha ditinggurna kudu keur gumear atawa gumucrak-koneng. Apan beda-beda sipatna kawung teh. aya nu kudu ditinggur waktu kembangna gumucrak-cibeas, gumu_crak-koneng, tumereb, gumear, humeor, lumecir, humangit, malah aya nu kudu geus beukah. Tah eta Aki can nyaho. Tapi nya tungtungna mah dipaparah bae. Waktu keur gumucrak-koneng, mimiti ditinggur.
Ku lantaran marawanan, basa ceg kana leungeunna Aki ngomong kieu: “Nyi Parawan Mandalasari, montong getek montong ngepeskeun, poe ieu teh poe pangantenan urang, perlu cisusu jangeun turunan …”
Ninggurna ati-ati pisan, bakuna mah sieun katinggur heunteu careuhna. Kumaha keh mun -kitu, kana pundung deui bae. Taktage kawung mah kos jelema - eh kos parawan meureun - kudu asak ngolona.
Sanggeus ditinggurna lita, heg diayun. Jeung sanggeus katimbang waktuna, si kembang teh tuluy wae dipagas, dipopok ku legoh tangkalak sabiasa.
Nyeta atuh, ari mimitina mah eta kawung teh bet matak rudet bae. Keur lahangna saeutik teh, haseum beak karep. Ku taksiran Aki, eta kawung keur gering. Eta we da kalah ka gegedoh nu ka luar teh, rujit.
Jeung eta harita, neangan kacembeng, kuat kukulintiran ka ditu ka dieu, weleh teu manggih. Nya kapaksa wae ku daun kanyere. Eta leungeun kawung nu geus dipagas teh, heg disusut ku daun kanyere, ava ulah loba teuing gegedohna. Minangka obat doktorna meureun mun ayeuna mah.
Jaba ti eta, lahangna diraru. Sok akar kawao diasupkeun kana lodongna sanggeus dipuput teh. Gen ditagenkeun dina leungeun kawung. Enya rada saleuheung lahangna teu haseum teuing.
Beuki lila eta kawung teh beuki pikalucueun. Lahangna teu haseum sarta beuki jugrah bae. Sapoe-sapeuting dua lodong teh aya kana dua bonjoreun mah, nitih salodong sabonjor. Mucekil pisan sakitu teh.
TAH harita aya pemundut ti Ratu di nagara teh. Punduh Cakra dina hiji poe datang ka Aki. Cenah, Kangjeng Dalem Wira Tanu Ningrat mundut dipangdamelkeun gula ka unggal somahan ti wewengkon Ta-raju jeung Salawu nu sok nyadap. Di desa Mandalasari nu kapeto teh nya Aki pisan. Tangtu Juragan Kuwu nu nuduhkeunana teh, da piraku Kangjeng Dalem uningaeun onamaning.
Beu ambeu, Aki teh dipundutan ku Ratu geuning, kudu nyieun gula sireum jeung gula kerenceng. Pagawean nu bangga eta teh. Tapi sakumaha banggana oge, da dawuh Ratu, piraku bet dipagak, tangtu diestokeun pisan. Apan cenah “guru-ratu wong atua karo, wajib sinembah.”
Tegesna Ratu nu faoga nagara katut uteuk-tongo-walang-tagana, piraanan mundut gula sireum jeung gula kerenceng,cek Aki teh. Malah bungah nu aya, dumeh kapercaya ku menak ti dayeuh.
Eh poho, eta, nu dipundutan gula di desa Mandalasari teh lain Aki wungkul. Duaanjeung Ki Tasrip nu boga kebon kawung pohara legana. Kawung nu jadi kaagulanana, ku manehna dingaranan Kawung Juuh, eta meureun pedah lahangna juuh pisan, jugrah.
Jigana rek dipriskeun Aki jeung Tasrip teh, mana nu leuwih bisa nyadap jeung nu bisa nyieun gula. Atuh tangtu wae Aki enya-enya mah, sieun eleh, sieun isin ku Ratu.
Kabeneran kawung nu tadi teh keur purug, leungeunna kuat satilu-tilu. Disadap kabehanana. Atuh Aki teh aya harepan, lantaran lahangna geus beunang dipercaya tea. Jadi baris meunang lahang nu hade tur loba. Cek angkanan harita, upama Aki meunang pris ti Ratu, Kangjeng Dalem, eta kawung teh rek dingaranan Kawung Ratu.
Dina enggoning nyadapna harita, estu sagala elmu Aki pamere ti nini-aki diketrukkeun kabeh. Boh jangjawokan boh kias-tarekahna sangkan meunang lahang loba tur alus, kabeh dijalankeun. Ieu teh awahing hayang kaanggo ku Ratu bae.
Waktu lahang nu ditaheur keur nyengka, pok Aki ngaharewoskeun jangjawokan. Kitu deui waktu geus rumamat.Tuluy dijait. Ti dinya terus diguis. Terus diguis henteu dicitak, lantaran apan rek nyieun gula ke-renceng jeung gula sireum tea.
Sajeroning ngaguis, Aki teu poho mapatkeun jangjawokan karuhun, menta sangkan gulana kamanah ku Ratu, sing bodas-ngeplak gula sireumna, sing ulah tutung-atahan gula kerencengna.
Taksiran paneda Aki teh diijabah. Eta bae hasilna cek Aki mah estu nyugemakeun pisan. Tuluy ditorosan dihade-hade, sangkan engke di mana aya nu ti desa, kari sok.
Waktu Ki Punduh Cakra datang rek nyokot gula haturan Kangjeng tea, bari ngasongkeun teh teu poho Aki mapatkeun jangjawokan minangka pangjajapna, ambeh gulana dipiasih ku Ratu, kamanah ku menak.
Lila Aki ngadagoan beja ti dayeuh. Aya kana dua Jumaahna, sarta dina hiji poe, Punduh Cakra datang deui.
Pokna: “Ki Sukarma, gula kerenceng jeung gula sireum teh geus katampi ku Kangjeng Dalem. Jigana mah kapuji ku anjeunna. leu kuring masrahkeun suratna …”
Bari ngadegdeg Aki nampanan eta surat. Aksarana aksara Sunda. Heg ku Aki dibaca. Mun teu salah kieu unina teh:
“Ki Sukarma di Babakan Kiara, desa Mandalasari. ieu kula Dalem Tasikmalaya, Wira Tanu Ningrat, mere beja yen gula ti anjeun geus katampa sarta kapuji hadena.
Dina ieu surat kaula mere duit, lumayan pikeun dipake jimat ….”
Kitu asana eta eusi surat teh. Enya eta surat teh dibarengan ku duit sabenggol. Bener sabenggol, teu kurang teu leuwih.
Upama diitung ku harga gula mah, duit sabenggol teh, wah teu kabual. Rugi malah. Tapi ngingetkeun, yen eta duit teh - sanajan ngan pangaji sabenggol - citresna ti nu jadi Ratu, bungah nu aya. Sarta sakumaha dawuhanana yen eta duit kudu dijieun jimat, ku Aki teu digasab, diteundeun didama-dama pisan.
Ti harita kawung nu tadi teh dibere ngaran Kawung Ratu. Kabeh urang desa Mandalasari, nepi ka desa Puspahiang oge geus nyarahoeun, yen Aki meunang pris. Pris kahiji malah di sa-Salawu oge.
Dina hiji peuting bet eta kawung teh kaimpikeun. Dina itungan nu kadeuleu harita, eta kawung teh bet leungeunan sarta sirahna saperti awewe, pohara geulisna. Kitu lah jiga burok, ngan awakna lain kuda, tapi kawung. Ngong eta burok kawung teh ngawih anu maksudna menta ka Aki persenan ti Ratu.
Anggeus ngawih, ana korejat Aki hudang. Bet make muringkak bulu punduk. Inget harita malem Jumaah kira wanci janari leutik.
Kaganggu ku mikiran impian, Aki teu sare deui. Nyileuk bae. Ceuk hate: Enya Nyi Mas Pohaci Jubleg Ireng teh mundut persenan ti Ratu geuning. Jeung ahirna, sanggeus dipikir dibulak-balik, gilig we hate teh, yen duit sabenggol nu ti Ratu tea, rek dibikeun ka Kawung Ratu. Da enya mana kitu oge, hakna.
KACARITAKEUN isukna, rebun-rebun keneh, Aki geus indit bari mawa duit benggol, rek ngajalankeun niat tea. Tah harita meunang kareuwas nu pohara teh. Ti kajauhan geus katembong, yen di handapeun Kawung Ratu aya 12jelema. Ana dilelek-leiek, geuning eta jelema teh nu rek deleka, da keur ngagedek bae nuar Kawung Ratu. Nataku Aki sewot na, serepet nyabut bedog panjang bari ngagorowok:
“Sia rek nuar kawung aing, hah? Hayang dicacag?”
Jelema nu aya di handapeun kawung gancang ngalieuk. Masya Allah geuning manehna teh Ki Tasrip tea. Enya Ki Tasrip nu eleh pris tea. Tah barang manehna neuleu beungeut Aki, gancang manehna mabur, lumpat tipaparetot. Ku Aki meunang sawatara pentangan mah diudag, tapi teu kebat, da cek ingetan karo-karo burung. Tuluy we balik deui kana kawung.
Diilikan tapak kampak dina tangkal Kawung Ratu teh, hadena can pati jero. Leuh diwaaskeun upama Aki teu gancang-gancang ka dinya, kana lapur tah kawung teh. Mangkaning kawung geus ngaronjatkeun darajat Aki di desa, malah julukan Kawung Ratu oge geus kawangikeun, Piraku we mun teu meritegeg upama aya nu nuar teh.
Kaharti ku Aki, Ki Tasrip teh sirik, pedah kawungna teu meunang pris. Kawung Juuh-na eleh ku Kawung Ratu. Art kituna mah, nya sarua wae meureun jeung Aki, manehna oge hayangeun kamanah ku menak, hayang kaanggo. Tapi nasib hade aya di Aki. Banget-banget Aki nganu-hunkeun ka Pangeran jeung ka para karuhun nu ngawaris jangjawokan jeung elmuning kias tarekah tea.
Estu jadi udagan Aki, iadi udagan sarerea, hayang jadi somahan anu hade teh. Da ngarumasaieun hirup digeugeuh ku menak. Maksud Aki teh di dunya. Jadi fay a barang kinasihan, upama dipundut atawa dipika-palay ku nu ngaheuyeuk nagara mah, tangtu disanggakeun kalawan kabungahan.
Katurug-turug Aki percaya pisan, yen dawuh Ratu mah sok saciduh metu, sabda menak sok saucap nyata tea. Aki yakin, ku kaanggona gula kerenceng jeung gula sireum tina Kawung Ratu, bakal aya karasana kana kahirupan Aki. Buktina eta Kawung Ratu teh beuki jugrah bae lahangna.
Tah nya; kacaritakeun duit benggol nu ti Kangjeng Dalem ku Aki di-asupkeun kana hate Kawung Ratu. Mimitina mah rek di beh handap bae, kabeneran aya urut kampak tea. Ngan dipikir, bisi aya nu manggih-an. Ku lantaran kitu terekel naek kana sigay; kira sadeupa deui ti pucuk, heg molongoan tangkalna, bes benggol teh diasupkeun ban ngomong:
“leu Nyi Mas Pohaci Jubleg Ireng, kuring nyanggakeun kagungan, mugi ditampi ..,.”
Ti harita Kawung Ratu teh dieusi benggol jimat. Aneh karasana ku Aki asa aya komaraan sanggeus kitu teh. Euh tangtu perbawa jimat ti Ratu, cekhate.
Isukna Aki meunang beja pikareuwaseun. Majah Ki Tasrip geus maot ngagantung maneh dina tangkal Kawung Juuh. Inna lillahi, cek hate. Manehna .maot lantaran eleh pris meureun. Eleh berjuang cek basa ayeuna mah, berjuang sangkan kaasih ku Ratu. Teu ngabibisani, cacak mun Aki eleh oge, kana kawas manehna. Ngan teuihg ketang ari kudu ngagantung maneh mah. Nu tangtu, boga perasaan teu bisa jadi somah-an nu hade mah, pasti aya.
UJANG, NYAI, geuning maraneh teh ngabandungan omongan Aki bangun pogot kitu? Naha rame pangalaman Aki teh? Asa teu pira pila-kadar ngadongengkeun kawung! Panjang sotenan dipanjangkeun ku Aki, itung-itung Aki mulangkeun deui panineungan ka mangsa baheula. Da ari lalakonna mah pondok pisan.
Jigana, tangtu Ujang-Nyai oge boga kahayang cara Aki. Hayang jadi somahan - rayat meureun cek basa ayeuna mah - nu hade. Enya? Pi-raku bae mun henteu teh. Ari lantaranana apan urang hirup teh estu ka-purba ku menak. Cek ayeuna mah meureun ku Bapa-bapa Pamingpin. Tina hal ieu, Aki yakin pisan, yen tangtu sarua, mo beda. Upama geus beda, nya bengkok sembah tangtu bakal aya mamala. Nagara bakal kacrut werit jeung ilang dangiang, lantaran somahanana geus malung-kir ka nu jadi ratuna. Naudubillahi mindalik!
Ku lantaran kitu, waktu dina hiji poe Aki kadatangan jurungan ti kacamatan, yen Juragan, eh Bapa Camat, mundut gula galeuheun, ku Aki teh estu disanggupan pisan. Ras inget ka jaman baheula. leuh, Aki mah teu ngawiji-wiji ka nu jadi menak teh. Teu pedah jaman baheu_la teu sarua jeung jaman ayeuna. Sarua bae. Menak mah menak bae, sanajan ayeuna geus ganti ngaran oge, da hakekatna mah moal beda.
Kira dua minggu ka tukang, waktu Aki neang leungeun Kawung Ratu, manggih pangalaman nu matak ngajenghok. Nya eta deukeut tangkal kawung geus aya calecer. Beu, cek hate, .tangtu ieu teh calecer ti Desa nu rek ngalegaan jalan. Ari disidik-sidik, sihoreng calecer teh ayana beh ditueun kawung. Harita Aki ngaheruk lila pisan, ret kana
Kawung Ratu, ret kana calecer.
“Emh, deudeuh teuing Kawung Ratu, meureun maneh teh bakal di-tuar dajalan rek digedean,” cek hate. Nya eta atuh, ku hanjakal Kawung Ratu teh jadina meh dina kuta pisan, jadi kasipat ku calecer tea.
Pohara Aki sabilna. Ras inget kana pamundut ti Juragan Camat. Ras inget deui kana parentah ti desa. Mangkaning kawung Aki teh ngan tinggal Kawung Ratu wungkul. Jadi pikeun nedunan pamundut ti Kaca-matan, Aki satadina mah ngandelkeun ti Kawung Ratu. Tapi harita rek dituar, titahan ti desa.
Art nu matak sabil, ka ditu kumaha ka dieu kumaha. Apan Desa jeung Kacamatan teh sarua bae kudu diturut parentahna. Boh Juragan Kuwu, boh Juragan Camat, sarua menak nu wajib sinembah tea.
Aya nu matak ngarugikeun Aki teh. Nya eta tipama parentah ti Desa diturut. Atuh meureun mun dituar, kana leungit pakasaban Aki nu baku. Tapi kumaha da eta parentah nu kudu diturut.
Upama teu diturut, beu aya kudua atuh Aki teh nyontoan ka nu ngaro-ra. Apan tadi ku Aki geus dicaritakeun, yen upama kitu, bengkok sem-bah tea. Eta Aki teu niat, bararaid teuing!
Tapi Aki perlu ku eta kawung. Kahiji keur pakasaban Aki, kadua keur nedunan pamundut ti Kacamatan tea. Keun ari pakasaban Aki mah, teu penting, tapi eta pamundut ti Kacamatan.
leuh Ujang-Nyai, karasa bohongna omongan Aki nu pangahirna bieu? Majar keun ari pakasaban Aki …. Ah, nyeta atuh Ujang, Nyai, sabener na Aki butuh pisan ku eta kawung teh. Eta teh hirup Aki, Ujang, Nyai. Upama euweuh eta kawung meureun Aki beuki kokoro.
Jadi sarua pentingna, boh pikeun nedunan pamundut ti Kacamatan, boh pikeun kahirupan Aki sorangan.
Beuki dieu pamundut ti Kacamatan beuki mereg bareng jeung paren_tah ti Desa sangkan Kawung Ratu gancang dituar. Duanana parentah ti menak, duanana kudu diturut.
Ari peuting tadi bet eta Kawung Ratu teh kaimpikeun deui. Da enya atuh, nepi ka Aki mah boga anggapan, yen eta kawung teh lain saka-wung-kawungna, estu titisan Nyimas Jubleg Ireng nu asalna tina daging jeung getih Dewi Sri urang kayangan. Ku lantaran kitu pangrumat Aki terhadep eta kawung, pohara enya-enyana, dipusti-pusti pisan cara ka jelemabae.
Enya, eta kawung teh peuting tadi kaimpikeun deui. Dina itungan, manehna nembongan ngarupakeun hiji putri nu make pakean sing sar-wa bodas. Heg ngagupayan ka Aki. Ari disampeurkeun, bet kadenge manehna ngawih, pokna:
“Pileuleuyan, pileuleuyan,
kuring digupay ku langit,
pileuleuyan, pileuleuyan,
kuring ditundung ku bumi.”
Jigana mah geus terus rasa ka manehna, yen moal lila deui manehna rek dituar mana kaimpikeun kitu oge. Geus boga wirasat, yen lalakonna tereh tamat.
Impian peuting kamari meureun minangka iber pileuleuyanana.
Aki jeung manehna tereh papisah. Beurat puguh ge. Ngingetkeun geus kalilaan babarengan, sakaduka-sakasuka, asa jeung dulur pet ku hinis bae.
Ayeuna Aki pohara baluwengna, sabil nu taya papadana. Ras inget Kawung Ratu daek teu daek kudu dituar. Leuh, mun dituar teh meureun sarua jeung maehanjelema, cek Aki mah. Dosa jeung teu kaduga.
Coba kumaha timbangan Ujang jeung Nyai, lamun maraneh nyangha-reiipan perkara kieu? Inget kana papatah “guru, ratu wong ‘atua karo wajib sinembah,” inget kana pangabutuh sorangan jeung inget yen nu kudu dituar teh Kawung Ratu pisan nu ku Aki dianggap jelema nu boga nyawa.
Ayeuna lalay geus mimiti ka luar. Geus meh sareupna. Nyanghareup-an peuting, engke, pohara wegahna, lantaran isuk kudu aya putusan. Isuk gagasan leungeun kawung geus waktuna dibuka, lahangna geus kerep nyakclakanana. Pamundut ti Kacamatan bisa ditedunan upama Kawung Ratu teu kudu dituar.
Rek kumaha ieu leungeun Aki isukan? Naha ngecekkeun kampak kana tangkalna nepi ka kawung jadi pogor atawa nagenkeun lodong kana leungeun kawung …. Eta can kapikir ku Aki, tapi kuma isuk bae. Engke peuting Aki rek mikir.
KITU kira-kira obrolan Aki Sukarma ka kuring kamari teh. Nyaritana estu binarung rasa jeung dareuda hate. Persualan nu disanghareupana-na pohara beuratna. Kuring ge teu bisa mutuskeun kudu kumaha ma_nehna teh, naha kudu nyadap atawa kudu nuar kawung.
Tapi poe ieu pisan, tadi isuk-isuk, manehna geus mutuskeun sorang_an. Manehna geus ngajawab persoalanana pribadi. Jigana mah meu-nang mikir sapeupeuting. Yen kudu kitu.
Tadi isuk-isuk, kuring bareng jeung urang kampung Babakan Kiara ngahaja nepungan manehna ka Kawung Ratu.
Barang datang ka handapeun kawung, meh kabeh taya nu kuat tanggah. Kabeh ngaheruk.
Ret kuring kana tangkal kawung. Aya tapak ngadek, tapi can patijero. Kampakna ngagoler dina taneuh, teu jauh tina puhu sigay. Sanggeus kitu lalaunan panenjo kuring mapay sigay ka luhur suku Aki Sukarma geus ngagulayun.
Cek hate: Poe ieu geus leungit hiji tukang nyadap kahot nu geus ka koncaradi desa Mandalasari anu ngaran Aki Sukarma.
Jeroning kitu kuring asa ngadenge nu ngawih ti lebah tangkal ka_wung. Sorana gaib naker:
“Pileuleuyan, pileuleuyan,
kuring digupay ku langit,
pileuleuyan, pileuleuyan,
kuring ditundung ku bumi ….”

Tina Sawidak Carita Pondok / Mangle No. 67 Bulan Mei 1963

Rabu, 14 September 2011

SAUNG KATINEUNG


Saban poé minggu mah, réngsé solat subuh téh sok langsung morongkol deui. Béda minggu ayeuna mah, isuk-isuk gé geus leuleumpangan. Méméh balik ka imah, ngahaja nyimpang heula di kebon jagong ki Oleh. Geuning geus leubeut. Geus pada apal kabéh urang dieu mah, mun hayang jagong di kebon ieu kudu daék heula tarung panco jeung Ki Oleh, nu bogana. Teu jauh tidinya, maplak tatangkalan endah diharudum ibun.

Ka belah kulon, teuteup eunteup di saung laeutik sisi sawah Haji Nono. Matak nineung matak waas. Kleung angkleung ingetan ngahaleuang ka mangsa keur leutik sok ulin bareng Dedi, Kokom jeung Lilis di saung éta. Gogonjakan, ngoyag-ngoyag tali bebegig. Manuk hariber. Jiga ayeuna, manuk silih udag. Panon poé geus ngeteyep rék nembongan. Kuring ngarénghap panjang. Teu karasa, Gusti, geus jauh ngulur umur, geus moal bisa dieureun-eureun atawa mulut nu geus liwat.

Balik ka imah, brus kuring mandi di sumur tukangeun imah. Mun pareng genah gegejeburan, sok poho batur nu ngantay rék milu ka cai. Geus rényom kadéngéna. Si bibi rék nyeuseuh mah, ki Momo rék miceun mah, Nyi Mimin rék ngisikan mah, jeung nu séjénna. Atuh réngsé mandi téh kabéh pada ngékéak. Puguhing ki Momo mah, teu weléh bari nyindir.

“Abong lila bubujangan, mandi gé lila. Iraha kawin, Jang?” pokna bari seuri ngahahah. Geus remen nu nanya kitu téh, tapi sok tara dilayanan. Bubuhan kakeuheul geus manteng. Mun seug ki Momo lain kolot, geus titatadi ditalian di tangakal balingbing pipir imah. Katempo manéhna ngaleos, sengit haseup bakona néjéh liang irung.

Dijero kamar kuring ngarahuh. Panon anteng melong eunteung. Geuning nyaan katempo pisan geus kuduna mungkas lalagasan. Umur sakieu di lembur mah moal teu pada nganaha-naha can boga pamajikan téh. Tapi da nepika ayeuna, mumul kawin téh. Lain teu payu, geus aya nu harayangeun mah. Mumun mah, randa Isah mah, Téh Ninih mah, Kokom mah, Lilis mah, Dedeh mah. Kabéh gé saropan tur gareulis manis. Nya kitu téa, kuring resep kénéh léléngohan. Lain sieun, lain teu boga biaya. Puguh wé gawé mah geus kawilang lumayan. Tabungan di bank geus meujeuhna keur rumah tangga mah. Kumaha deui, haté embung baé méréan. Teu bisa dipaksa-paksa.

Kadieunakeun, geus tara aya deui nu nganaha-naha, iwal ki Momo wé nu bangor kénéh ngaheureuyan kuring sual kawin mah. Kitu deui nu di imah, geus sieun mun nanyakeun sual kawin téh. Éta gé tisaprak kuring mudalkeun kaambek kanu di imah lantaran hayoh ditanya iraha kawin. Murang-maring sagala disépak. Adat kuring gedé ambek. Tisaprak kajadian éta, urang imah teu wani-wani deui nyeungeut amarah kuring. Sensitip ngomong sual kawin mah.

Awéwé-awéwé nu mimitina ngadeukeutan kuring ge ayeuna mah geus tara datang ka imah deui. Kabéh geus ngarasa bosen nungguan kuring. Béja mah Mumun can lila kawin jeung Kang Dadang, urang Majaléngka. Randa Isah teu kuat hayang rumah tangga, antukna kawin jeung mandor pabrik. Téh Ninih béjana keur deukeut jeung urang Padang. Lilis geus tara deui ulin ka imah, bejana Dedi mikahayang. Kokom geus pindah ka Palémbang. Dedeh béjana kapincut deui ku lalaki séjén. Kabéh gé lus-les pada néang jalan séwang-séwang, bakating ku cangkeul nungguan jeung miharep kuring meureun. Ki Dudus mah ngahanjakalkeun kana lalampahan kuring. Cenah mah awéwé geus dina lawang panto, kari unggeuk. Nya ayeuna mah kabéh pada bedo kudu lila nungguan kuring unggeuk daék tumarima rumah tangga. Jadi iraha rék kawin? Teuing atuh!

“Man! Geus siap, Man?!” kadéngé aya nu ngageroan di luar imah, meupeus lamunan kuring. Rikat kuring maké baju. Inget poé ayeuna Ki Dudus hayang dianteur ka Jatinangor, ngadon rék neangan cokelat di Jatos. Kateuing keur naon! Keur nini Mimih meureun.

***

Dina angkot kuring amprok jeung Darmaji, babaturan és ém pé. Atuh sono geus lila teu tepung. Nya sajajalan téh ngawangkong. Manéhna geus boga budak hiji. Cenah kawin jeun urang Rancakalong, urut babaturan sakelas pisan. Enya, jeung Ida. Kuring inget kénéh ka manéhna.
“Man, kamari pisan panggih jeung Dedi. Jadi ogé nya rék kawin. Jodona mah geuning jeung Kokom nya…” Ceuk Darmaji. Kuring ngaranjug. Jeung Kokom?

“Béja mah rék ka Lilis?” kuring kerung. Darmaji malik kerung.
“Har, karék apal ilaing? Atawa api-api teu apal?” Darmaji mingkin heran
“Keur naon kuring api-api teu apal. Apanan Dedi gé geus lila tara ulin deui ka imah.” Témbal kuring. Darmaji katangen gogodeg. Manéhna lila neuteup kuring.
“Lilis teu nyarita?”

“Nyarita nanahaon, Lilis gé ayeuna mah tara ulin deui ka imah. Sugan téh geus kawin jeung Dedi di Bandung.” Tembal kuring. Jempé sakeudeung.
“Man, Ceuk Dedi mah manéhna téh mikahayang Lilis, tapi Lilis nampik. Nya ayeuna jadina mah jeung Kokom. Milu hiber rumah tangga di Palembang. Beu, ilaing babaturan ulin keur leutik Dedi malah teu apal..” Darmaji ngajéntrékeun. Kuring ngahuleng.

“Ilaing nyaho kunanon Lilis nampik Dedi?” Darmaji nanya.
“Naon?”

“Ceuk Dedi mah Lilis miharep rumah tangga jeung ilaing. Lilis sorangan nu balaka ka Dedi, yén manéhna rék satia nungguan ilaing. Beu ilaing bet téga mihukum Lilis. Malahan ceuk beja kamari-kamari indungna geuring parna, mikiran budakna can kawin-kawin…”

Leng pikiran asa rinyay ngadéngéna, nyéah kana jero dada. Di Cikuda Dedi turun. Baku poé minggu mah di jalan téh sok macét. Pangpangna mah di Jatinangor, paciweuh ku nu lalar liwat rék ulin ka pasar mingguan di Unpad. Panon poé geus karasa panas. Hawa beuki bayeungyang. Pikiran jeung haté noroweco teu pupuguh. Baruk Lilis nungguan kuring?

Sajeroning macét, supir ngarti. Manéhna nyetel kasét dina tip mobil. Kadéngé haleuang tembang sunda. Ari ti mimiti naék ki Dudus mah teu ngawangkong saeutik-eutik acan, jiga nu nyeri huntu. Nya ngadéngé tembang téh jadi aya dédéngéeun dina kaayaan macét mah. Rey karasa aya nu ngeleketey dina lelembutan. Deng tembang marengan panineungan nu teu karasa kumalayang. Haleuang tembang karasa kana puhu kalbu…

asih urang…
diapungkeun ka langit
muntang kana mega
ucang-angge duaan…

asih hurang…
dipentangkeun ka langit
manteng dina bulan
ayang-ayangan duaan…

asih urang…
tingkaretip jiga bentang1
…..

Ser haté nu simpé dumadak haneut ngadéngéna. Tembang bieu lir ungkara basa nu ngusapan mapay-mapay garingna rasa. Tembangna nyaritakeun wanoja nu keur geugeut panineungan ku rasa cinta. Kumalayang haté sajongjonan. Ngarasa bagja teu pupuguh, ngarasa ngemplong pikir, tapi sakapeung hariwang teu puguh. Kuring ngarérét ka ki Dudus nu titatadi teu usik-usik. Bet haté sakapeung ngarasa keueung. Enya, Dedi gé ditampik bubuhan Lilis hayang satia nungguan kuring. Teuing geus sabaraha taun. Tapi naha Lilis tara ulin ka imah deui? Teu kungsi lila, kadéngé deui tembang anyar tina tip…

…..
hate ngarasa geugeut
hayang geura geura deukeut
rasa liwung gandrung
diri kapidangdung
semu ngalanglayung
hayang geura geura tepung

sawangan kumalayang ngawang-ngawang
nyipta rasa tinu anggang jeung manehna
implengan gumalindeng anteng mayeng
namperkeun rasa katineung kadirina

harepan geus jadi ampihan rasa
moal laas najan anggang jeung manehna2
…..

Bener kitu Lilis masih kénéh kangen ka kuring? Bener kitu manéhna teu pundung kawas nu lian? Bener ceuk Darmaji, kuring téga nganyeunyeuri manéhna. Sok jadi hanjakal geus kasar ka Lilis. Kuring nu kungsi kasar ka manéhna. Kuring nu kungsi nyentak manéhna. Babakuna teu ditari teu ditakon unggal manéhna nganjang ka imah. Geuning Lilis mah tetep satia, tetep miharep. Teu karasa tembang dina kasét ganti deui…

…..
dina lambaran katrésna
aya ringkang can kasorang
diri kapidangdung
dipapareng kuciptaan
liuh gumulung kahéman
mugia nyorang kabancang

sumerahna ieu diri
tumarima demi cinta
najan diri kudu nandangan tunggara
najan ukur saliwatan
najan ukur sakedapan
abdi pasrah moal robah pamadegan…3
…..

Duh ibarat kitu Lilis nungguan kuring téh. Palangsiang, boa manéhna tara ka imah deui téh sieun ku kuring, tisaprak kuring ngamuk sual kawin, kabeneran manéhna harita keur aya di imah kuring. Jigana Lilis nyeri haté. Jigana Lilis éra. Jigana ayeuna gé Lilis tara manggihan indung kuring ka imah téh lantaran sieun kuring nyangka nu lian-lian. Padahal Lilis mah tibaheula gé baku sok ngadon nganteuran ka indung kuring mawa sarupaning buah-buahan. Lilis nu éstuning nyaah ka indung kuring nu geus kolot…

Tapi ayeuna mah Lilis geus jiga nu sieun datang ka imah gé. Nu di imah gé geus tara ngomong-ngomong sual Lilis. Kabéh sieun ku ambek kuring. Indung sorangan gé geus tara nyabit-nyabit sual kawin, sual Lilis. Haleuang tembang teu eureun-eureun minuhan pikir kuring, ngusapan haté kuring.

“Kang, tos dugi Cileunyi. Aéh kalahka ngaharuleng” supir nakol kaca panto meupeus lamunan. Kuring jeung ki Dudus ngarénjag reuwas. Tuluy silih pelong. Geuning sarua jeung kuring, sihoréng simanahoreng ki Dudus gé titatadi anteng ngalamun, poho rék eureun di Jatinangor mah.
“Eta geura genah ngarasa dipépéndé kawih sunda sajajalan. Sedih jeung bungah karasana panineungan…” ki Dudus gagaro sirah nu teu ateul.

“Sarua, Ki…”
“Pir! Milu deui muter ka Tanjungsari. Tapi tong dipareman tipna!” ki Dudus ngacung.

***

Sajajalan kasét digeder, béak diputer deui, béak diputer deui. Teu eureun-eureun. Atuh kuring gé nepika apal. Kuring jeung ki Dudus mupakat balik deui ka Tanjungsari ngabélaan hayang tuluy ngadangukeun tembang. Meuli cokelat ka Jatos mah teu jadi. Sapanjang balik mah euweuh nu cacarita. Simpé. Ukur sora mesin mobil. Ukur haleuang tembang. Duh, sajeroning dipépénde tembang, ingetan manteng ka Lilis. Tibaheula manéhna nungguan kuring.

Teu karasa balikeunna mah gancang, geus tepi deui ka Tanjungsari. Can ge lila turun tina mobil, supir ngagorowok, “Kang, kaset pajeujeut!”

Ki Dudus ngadadak hayang buru-buru balik. Inget ka si Nini cenah. Antukna kuring leumpang sorangan. Sajajalan pikiran ngarasa sasab ka awang-awang, asa teu manggih arah. Haté norowéco ngarasa diturih wanci nu can pasti. Di tengah sawah manuk silih udag. Kuring leumpang luhur galengan, dumadak ngarasa hariwang ku hirup…

Di imah, kabéh keur kumpul. Kaayaan tengah imah jiga nu geus kaanjogan sémah. Aya bubuahan dipiringan deukeut panto.

“Aya sémah, Mah?” kuring nanya bari muka jaket. Jempé sakeudeung.
“Enya, aya Lilis. Bieu pisan mulang.” Tembal indung. Kuring neuteup ki Momo, ret ka adi. Si bibi ngaléos ka dapur. Aéh aya naon asa beda ti sasari. Kuring diuk ngahuleng sajongjonan deukeut jandéla kamar. Duh, Lilis nganjang deui…Karasa haté nitah cengkat ngudag Lilis nu jigana can mulang jauh. Kuring ngarawél jakét rék kaluar.

“Rék kamana deui, A?” indung nanya. Kuring neuteup panon indung.
“Rék manggihan Lilis…” Pok téh halon.

“Mun sakirana rék nganyeunyeuri manéhna jiga baheula, leuwih alus tong manggihan.” Ceuk indung kuring semu beurat. Katémbong panon indung ngembeng ku cipanon. Haté kuring ngdadak héab. Simpé sajongjonan. Sakur jelema nu aya didinya neuteup seukeut ka kuring. Rénghap kuring karasa heureut. Gancang kuring kaluar, gidig leumpang gagancangan…

Sajajalan dada karasa beurat. Hawar kadéngé deui tembang nu tadi dina mobil, piligenti nyiwitan ati…

lamun enya jodona
lamun enya kuduna
moal rék aya nu bisa misahkeunnana…

lamun enya cintana
lamun enya hayangna
ulah rek aya nu nyoba misahkeunnana…4

Katémbong tikajauhan Lilis rék balik meuntas sasak. Leumpang kuring digancangan. Mingkin deukuet, dada karasa mingkin heureut. Tilu lengkah ka Lilis kuring ngarandeg.
“Lilis…”

Lilis ngalieuk, semu reuwas amprok jeung kuring. Sakeudeung silih teuteup anteub. Lilis ngeluk tungkul, jiga nu teu wasa paadu teuteup jeung kuring. Kuring ngadeukeutan manéhna. Gap teu asa-asa nyekel leungeun Lilis. Kuring teu nyaho naon nu ngalamuk dina haté Lilis ayeuna. Kuring nungtun manéhna mapay galengan muru saung. Sajajalan nu kadangu ukur sora manuk. Gék kuring duaan dariuk di saung jiga baheula keur leutik. Nya di saung eta pisan, Lilis babarengan deui jeung kuring. Lila paheneng-heneng. Duaan pabetem-betem. Kuring ujug-ujug bingung rék ngomong naon. Lilis tanggah lalaunan, neuteup ka kuring sakedapan. Duh, Lis, geus lila teu tepung. Angin karasa humaliwir. Kuring jeung Lilis silih teuteup. Teu karasa haté ngangkat leungeun sorangan ngaranggeum leungeun Lilis.

“Lis, hapunten Akang, “ pok téh,” Tong jadi pundung. Haté mah teu bisa dibobodo gening. Kuring teh gening teu bisa hirup sorangan…” ceuk kuring halon. Lilis neuteup panon kuring. Duh, bulu panonna mingkin carentik baé. Lilis nu manis, kuat nandangan tunggara satia nungguan haté kuring léah tumarima. Kuring ujug-ujug ngarasa deudeuh jeung geugeut ka Lilis. Katémbong aya nu ngeyembeng lebah kongkolak panonna.

“Lilis bakal satia salawasna…” pokna. Teu kungsi lila manéhna ceurik. Cipanonna nyakclak kana leungeun kuring. Haneut. Teu karasa Lilis nyangsaya kana dada. Cipanonna beueus karasa dina dada kuring.

“Horeeee!!!” kadéngé aya sora nu kareprok tukangeun saung. Kuring jeung Lilis ngarénjag bareng. Reuwas naker. Katémbong ki Momo jeung ki Dudus saparakanca tingtorojol muru saung. Nyi Mimin, adi, si bibi jeung indung kuring nuturkeun ti tukang, sareuri jiga nu bungah. Ki Oleh ajarg-ajragan atoh. Kuring jeung Lilis silih pelong, tuluy Lilis imut ngagelenyu.

“Man, ilaing jadi rék kawin jeung Lilis téh?” ki Momo nanya saklek jiga nanya ka maling. Kuring neuteup Lilis sakeudeung. Lilis imut surti. Kuring unggeuk. Sakur nu aya didinya kabéh keprok deui. Ki Oleh ajrag-ajragan. Indung kuring ngagabruk Lilis jeung kuring bari ngagukguk ceurik, bakating ku bungah. Indung kuring nangtung bari nyusutan cipanon. Teu eureun-eureun syukur ka Gusti. Duh, gening salila ieu téh kuring lain nganyeuneyuri Lilis hungkul, tapi nganyeunyeuri indung, ngariripuh diri sorangan…

Kuring jeung Lilis silih teuteup geugeut. Barang rék nangkeup pisan Lilis, ki Oleh nyekelan taktak kuring.
“Eit, ke heula! Méméh nangkeup Lilis, ilaing kudu panco heula jeung kuring!” ceuk ki Oleh.
“Emang Lilis jagong!” ceuk ki Momo némpas.

“Ilaing mah Oleh baku sok maén sengsor waé!” ceuk ki Dudus nyereng. Kabéh nu aya didinya seuri akey-akeyan ngadéngé aki-aki silih haok. Lilis tungkul bari imut manis. Saung jadi saksina. Duh, Lis, kakara nyadar Akang mah, raray anjeun mun pareng kaisinan estuning katingalna mani geulis…

Selasa, 06 September 2011

DULUR


Carpon Tien Kustini Maskar

Dianjangan teh kasampak Kang Usep keur sila tutug. Ti kajauhan katenjo nyerengeh. Kumisna nu kandel nyingsat. Sanggeus deukeut ompongna kaciri. Unggal papanggih huntuna beuki ngurangan. Kang Usep ngiap-hiap. Sanggeus sasalaman gek diuk gigireunana. Bangku nu heureut teh ngan cukup dipake diuk duaan, pagegeye kawas keur ocon. Rek diuk di handap asa ngewa kawas keur ngadeuheus ka raja.
“Hayu atauh di jero, aceukna keur di cai… nyeuseuhan…” pokna bari nepak tuur kuring.
“Lah di dieu we hareudang…”
“Tas ti mana atuh, ngahaja bae ka dieu?”
“Ah nuturkeun indung suku we, sukur ari sehat mah Akang.”
“Ih, cageur, pan kamari kakara mulang ti Jakarta…” leungeunna kadak-kodok kana pesak kaos oblong nu warnana kiruh bals dipake ka sawah. Roko nu kari dua batang dipaut.
“Ti Kang Umar?” kuring nanya.
“Enya, ka saha deui,” angger nyerengeh.
“Yeh, bisi perlu ka Akang?!” Kang Usep nanya.
“Ah ngalongok we, eta sakalian tas ti Jang Elan, nempoan tangkal alba, majar rek dijual, butuh keur usuk.”
“Butuh sabaraha tangkal? Atuh itu we nu Akang ge rea nu geus manjing dituar, sagede nu itu tuh!” curukna nunjuk ka palebah tangkal alba nu pernahna teu jauh ti dinya.
“Sabaraha satangkalna?”
“Lah kumaha umumna bae, atuh kamahalan lain jeung sasaha ieuh, kari ilikan ka ditu taneuhna rek dijual, bisi rek dipikiran ku adi?” Leungeunna mautan jangot nu ngan sababaraha lambar. Make ngingu jangot leuheung mun pantes, cek hate.
“Duit ti mendi Kang, sakieu keur parait teh.”
“Ih, bisi butuh memeh di ka baturkeun.”
“Paling ge kaina kitu moal loba pira ge saimaheun.”
“Ilikan bae heula.”
“Eh, Kang! Majar Kang Umar ngawayuh ka Ceuk Odah?” Kuring tetelepek.
“Enya. Lah keun bae, malah dirojong ku Akang mah. Kahiji manehna mampuh rek boga panajikan salosin ge moal teu kaparaban. Kaduana, cua akang mah ka ngaran Ceuk Munah teh. Nyeri atuh da ngingetkeun kumaha sikepna ka kulawarga urang mah, ka kabeh oge lain dingeng, nganggap badega. Boh ucap boh sikep geus pada ngarasakeun. Pek tanyakeun ka sakur nu geus nganjang ka ditu, teu cara ka dulur jeung barayana ti pihak manehna. Pagawe hotel jeung rumah sakit sasat dulurna wungkul.”
“Enya bejana mah disakolakeun nepi ka paguron luhur kabeh oge.”
“Bener Adi, Ceuk Munah sorangan anu nyaritakeun eta teh. Sedengkeun Si Dani mah anak akang katut ka sikat gigi oge ti Akang. Di ditu mah saukur milu cicing. Akang oge mimiti mah teu percaya. Basa Danni keur di ditu ari mulang teh reumbay bae, ari sugan pedah pajauh jeung kolot. Balaka soteh sanggeus manehna tamat sakolana sarta geus digawe. Paingan manehna kekepehan embung digawe jeung Uana. Padahal rumah salit swasta bari mewah, pasilitasna alus. Nyakitu deui hotel kari milih rek di kota mana. Na ari pok  ngawalon, ayeuna mah pangarti boga, digawe mah di mana we dapon ngeunah hate, hoream jadi kekesed saumur-umur mah. Tuluy balaka yen sabot di imah Uana dikekeyek alah batan ka rencang. Tapi ari ka dulur ti pihak Ceuk Munah mah henteu kitu. Maranehna malah sok wani nitah ka Dani teh. Komo mun sagala nurut. Ieu mah kadaharan ti dieu diangkutan, nya beasna nya laukna.”
“Enya nya Kang, apan Kang Umar bisa jadi kitu teh mimitina mah jasa Akang ngorbankeun takajar ti Ua Hasan nya.”
“Lah, heueuh, matak oge mun ngarah ungka-ungkalan mah. Tapi Akang mah teu kitu. Manehna oge manusa tangtu boga rasa rumasa, paling henteu dina hatena.”
“Naha Kang Umar kitu nya?”
“Lain Kang Umarna, tapi Ceuk Munah nu goreng adat mah. Sabaraha kali Kang Umar ngahiyap sangkan milu deui di pausahaan, teu hayang lah Adi, nyeri hate ari dipitnah teh.” Kuring nyaho caritana yen kang Usep disangka korupsi. Tapi sanggeus kanyahoan nu boga dosana, Kang Usep kalah pundung.”
“Kang Jaja oge kanyenyerian pan…”
“Eh, enya kumaha eta, bejana Yati kalah pindah?” Kang Usep nanya.
“Pan kieu eta teh, Kang Jaja ngalongok Yati, ari budakna kuliah nepi ka burit. Eta ti isuk, diuk di luar teu aya anu ngahayap, boro-boro mun disuguhan, dahar oge di warung.”
“Ari ceuk Munahna aya eta teh?”
“Aya, tapi sanggeus nyebutkeun Yati keur kuliah terus indit kana mobil. Teu mikirkeun jelema datang ti jauhna. Cindekul we di luar. Tuluy cacaduan moal hayang deui nganjang deui ka imah Kang Umar. Nu matak kadelasan teu nincak deui nepi ka maot oge.”
“Kaayeunakeun mah ari nganjang teh sok ka kantor Kang Umar. Hiji waktu kungsi ngagorowok, naha nganjang teh ka darieu bae, pan dewek teh boga imah cenah.”
“Pan hoream nempo paroman Ceuk Munah kawas nu curiga rek barang penta.”
Keur kitu jol Ecin ngelek seuseuhan balik ti tampian. Solongkrong sasalaman.
Basa pangaosan di kaum pendak jeung nyi Nining teh,” Ceuk Ecin nyaritakeun pamajikan.
“Muhun pun bojo oge nyarioskeun.”
“Naon atuh suguhna, yu atuh sina di lebet bapana, tuh Aceuk gaduh pindang lauk.”
“Ih, ti tadi oge diajakan,” cek Kang Usep.
“Ngiring jajap seserahan, Jang Dadang?” Ceuk Ecin nanya. “Kumaha Ceuk?”
“Eta henteu ngiring jajap seserahan Kang Umar?”
“Euh, henteu, aya wartosna mah.” Kuring nyerengeh. Kabayangkeun mun panganten aki-aki diabringkeun. “Abong-abong lalaki nya, teu kaop di bere senang gancang nyandung.” ceuk Ceu Ecin bari meureut samping, tuluy disampaykeun dina tambang nepi ka rantuy di buruan teh.
“Teu senang oge ari niat mah,” ceuk Kang Usep. Ceuk Ecin ngadelekan.
“Atuh sering ka dieu ayeuna mah Kang Umar.”
“Nya sering ari kilir. Tapi da tara kaburueun ka dieu mah, enya oge kaliwatan.”
“Harianeun atuh.”
“Eta pan keur rarepot ngawangun hotel mewah di Pangandaran.”
“Beuki seueur bae atuh, ampir diunggal kota.”
“Bejana mah…”
“Kasieunan, Jang Dadang,” Ceuk Ecin mairan.
“Ah kasieunan pedah naon, ari urusan barangbere mah ari niat, da batur teh moal kadak-kodok kana pesakna, ari teu bro mere mah, lain kitu Jang Dadang?” Kang Usep nyeungeut deui roko .
“Sumuhun, sugan ka Akang mah geten pedah ka dulur pet ku hinis. Ka abdi onaman tara nganjang oge pantes saukur supat-sipat keur mah teu  aya tempoeunana,” ceuk kuring.
“Sarua bae ka dieu oge. Enya ari ma’lumeunana mah jalma sibuk ku pagawean, lebah urangna nu sarua delitan.” Kang Usep ngabela dulurna.
“Ngeunah we nya, Ceuk Odah mah, kawas kawin ka jin, jol jleg gedongna, geuleuyeung mewah, perhiasan hurung-herang,” Ceuk Ecin kawas nu kabita. Abong awewe sok panasbaran.
“Heueuh, komo mun kawin ka jin mah geura…”
Kang Usep ngareret ka pamajikanana.
Wanci lohor kakara pamitan. Nyimpang heula ka balong bisi caina saat aran usum halodo. Sakalian solat di bale kambang. Sajajalan rurat-reret sihoreng lelegana mah tanah Kang Umar. Atuh da unggal nu ngajual pasti dibeuli. Saharita mah asa katulungan. Antukna patani leutik mah beuki ripuh sabab jadi henteu boga tanah garapan. Ari taneuhna teu digarap rea nu digamblungkeun.
Heuleut dua bulan ti harita tepung deui jeung Kang Usep teh di Bale desa  basa upacara ngaresmikeun gedong olah raga. Harita Kang Umar ge aya jeung Ceuk Odah. Meunangkeun randa ge teu rugi da geulis Ceuk Odah mah. Ngaranda soteh ditinggalkeun maot alatan cilaka.
Turun tina mobil mewah Kang Umar dipapag ku inohong ti kacamatan jeung Pa Kuwu. Basa Kang Usep datang mah da ka dinyana kana motor bebek, padahal adi lanceuk tapi ka kang Usep mah arapi lain. Kuring jeung Kang Usep oge nyampurkeun Kang Umar. Sasalaman. Saukur imut sarenyu da kaburu dikaleng ku Pa Kuwu. Kang Umar jeung Ceuk Odah diuk di jajaran hareup ngarendeng jeung Pa Camat.
Basa Pa Kuwu biantara langsung nganuhunkeun ka Kang Umar anu jadi donatur panggedena nepi ka bisa ngawujud gedong olah raga.
“Kang, tuh geuning sakitu uduhna Kang Umar teh disangka rek nyumbang sajuta malah jadi tilupuluh juta rupia,” cek kuring.
“Ih, ari Jang Dadang ari mere ka dulur mah moal diumumkeun kawas bieu, moal nyahoeun batur, mubah!” pokna bari seuri.
Kang Umar pamitan ka sararea.
“Moal ka ditu heula, Kang?” Kang Usep nanya.
“Engke deui lah, tos sonten.” Pokna bari ngasngkeun leungeun sasalaman. Karasa aya nu nyangked dina dampal leungeun.
“Lumayan keur roko,” saur Kang Umar bari ngusap tonggong. Kuring nganuhunkeun.
Muka leungeun rerencepan meh bareng jeung Kang Usep. Sarua saratus rebuan salambar.
“Alhamdulillah,” meh bareng deui bae.
“Yu ah mulang, mahi yeuh dua poeeun, ti mana we milik mah.” Kang Usep ngacungkeun duit nu ti Kang Umar. Tuluy ngahirupkeun motor bebek nu geus capeeun mamawa Kang Usep. Ti bareto can ganti-ganti padahal merk motor loba nu anyar. Kawas teu kabitaeun.
Asa enya boga dulur jeung Kang Usep mah, bisa dipake batur pakumaha. Najan sakapeung mah kawas pajengut-jengut jeung nu gundul.***

Ciamis, Januari 2006