Ku Ki Umbara
Ari batur mah cenah asa boga hutang tèh mun
kaliwat solat, kuring mah lain, nyaèta… mun aya lalajoaneun teu lalajo. Teuing
atuh, da mun ngadèngè sora goong tèh ceuli ngadak-ngadak rancung, suku
ngadak-ngadak garètèk. Keur digawè ogè teu welèh èlèkèsèkèng. Lain ka nu
deukeut-deukeut baè, malah ka nu jauh ogè ari ngadèngè bèja mah tara teu
mangkat. Mun teu mangkat tèh nyaèta asa boga hutang. Lain babasan. Poèk
dibèlaan ooboran, hujan dibèlaan papayungan tèh, jeung tara gumantung ka batur
deuih, batur mah rèk indit rèk henteu tara jadi sual, asal awak waras duit boga
… Ah, indit baè sorangan ogè!
Lain sakali dua kali, tampolana keur gering
ogè kuring mah ari ngadèngè sora goong tèh sok ngadak-ngadak cageur.
Teu anèh mun kuring disarebut lulutu. Tapi
kuring ogè tara ambek da enya.
Kawasna kuring resep lalajo tèh, lalajo wayang
atawa pèsta, turunan ti Aki, aki ti Bapa. Da èta baè kuring kungsi ngadèngè
bapa nyarita ka Ema,”Enya, aya budak resep-resep teuing lalajo. Turun ka
manèhna meureun karesep akina tèh!” Bèjana Aki mah jenatna komo, lian ti resep
lalajo tèh, resep ngibing, resep … mabok!”
Simana deuih cenah Aki mah anu punjul tèh.
Ceuk Bapa, “Sakumaha jagoan jeung bulubudna jelema, tara teu kokoplokan
dipuncerengan ku aki manèh mah. Teuing ngaji naon!”
Kaharti mun Bapa teu terangeun “cecepengan”
Aki tèh, da Bapa mah ku Aki dipasantrènkeun ti bubudak.
“Keur mah Bapa ngabulubud, leuleugeur atuh
manèh mah teu jadi kiai ogè, ngarti-ngarti kana agama!” ceuk Aki ka Bapa basa
miwarang masantrèn.
Aki tèh teu damangna lila pisan, nepi ka pupus
aya tilu taunna. Dina sakitu lilana, ngan kuring anu langka absèn ngemitan ari
peuting tèh. Anak jeung incu-incu nu sèjènna mah teu cara kuring, ngaremitanana
tèh ngan ari katingal rèpot baè.
Mun panyawatna keur aso, Aki sok ngagelendut
ngadongèngkeun pangalamanana. Resep ngadèngè dongèng Aki mah, pitunduheun ogè
sok ngadak-ngadak leungit. Teu cara ngadèngèkeun dongèng Nini, ngan raja-jeung
raja, ngan putri jeung putri baè, jeung sok tuluy ditungtungan ku papatah
deuih, matak bosen jeung matak ngajak heuay. Nu didongèngkeun ku Aki mah kabèh
ogè pangalamanana. Kayaning basa gelut jeung bagong, gelut jeung bègal,
dikoroyok ku limaan alatan parebut … ronggèng. Nyaritakeun resep ngibing,
pokna, “Mun Aki keur ngèjèr ngigel, kabèh nu gareulis nareuteup ka Aki, marèntah
diajak … imut!”
Geus lima taun Aki tèh pupusna.
Bada isa bulan kolot. Di langit teu aya bulan.
Pihujaneun ngagarayot. Gang-ging-gungna sora goong, di Dèsa Sèdaraja, geus
kadèngè hawar-hawar kabawa angin ririh. Suku geus kekejetan, hayang jung hayang
jung geura indit. Tapi Bapa can sumping kènèh baè ti masigit, teuing tuluy ka
mana. Ari rèk indit baè, karunya Ema sorangan keueungeun. Babaturan tangtuna
ogè geus birat marangkat. Kacipta nu baroga kabogoh, ngariringkeun kabogohna.
Kuring geus teu ngeunah cicing …
Kurutak Bapa sumping. Lakadalah, ceuk hatè.
“Tuluy ka mana Bapa tèh?” ceuk Ema bari
mangnyampaykeun sajadah dina parantina.
“Nyèta tuluy ngalongok Ki Arma ngadadak gering
payah.”
Ki Arma tèh incu Aki kènèh,anak Bibi. Saenyana
dulur kuring tèh ngan kari èta-ètana, da lanceuk jeung adi-adina mah geus
maraot, malah bibi jeung paman ogè geus teu araya di kieuna. Ari kuring puguh
budak nunggal, teu lanceuk teu adi.
“Kumaha ayeuna?” Ema nanya deui.
“Rada aso basa ditinggalkeun mah …Pèsta di
mana tatèh, bangun ramè-ramè teuing?” Bapa nanya ka kuring.
“Wartosna mah pèsta bujang di Sèdaraja.”
“Geuning teu lalajo?”
“Ngantosan Bapa.”
“Da Bapa mah moal lalajo.”
“Ema keueungeun nyalira.”
“Euh, sugan tèh …” pokna deui bari brek calik
dina korsi. “Diuk heula di dinya, Bapa boga picaritaeun!”
Beu, peuting teuing atuh, ceuk hatè. Brek
kuring diuk dina panuduhanana.
“Barèto kira-kira genep bulan sadugna aki
manèh pupus, Bapa keur nagog di sisi balong. Teu kanyahoan ti mana jolna ,
gigireun geus aya lalaki kereng pikasieuneun. Manèhna nyarita kieu, “Kaula tèh
jauh ti Karawang.”
“Di mana Karawangna?” ceuk Bapa.
“Moal disebutkeun,” tèmbalna, “Da teu kabèh
jelema terang lebah-lebahna, ari teu kawènèhan-kawènèhan teuing mah. Ngan bapa
andika di antarana nu geus terangeun tèh.”
“Jenatna Aki barudak?” ceuk Bapa.
“Enya. Malah pangna ayeuna kaula ka dieu ogè
rèk ngala barang nu baheula diinjeum ku inyana.”
“Barang naon?” Da kula mah teu kapasrahan.”
“Bener teu kapasrahan?” omongna bari merong.
Sanggeus Bapa sumsumpahan, èta jelema
ngati-ngati, pokna, “Mun andika bohong, rasakeun ulah sambat kaniaya!” Les
manèhna ngiles, teu puguh ka mana ngalèosna.
Bapa lila ngaheneng.
“Ari tadi sareupna waktu Ki Angga balik ti
sawah, cenah manèhna papanggih jeung jelema makè pakèan sarwa hideung,
nananyakeun incu Aki Jaya, basana rèk diala. Ari Aki Jaya tèh kapan aki manèh.
Matak ulah lalajo peuting ieu mah, sieun, bisi enya.”
Meg asa ditonjok angen. Kuring mah kajeun
dicarèk dahar saminggu batan dicarèk lalajo mah. Da kaharti Bapa tèh nyingsieunan.
Tapi lain gè incu Aki, ari mundur ku disingsieunan mah.
Waktu Bapa asup ka pangkèng kuring ngojèngkang
kaluar bari ngarawèl batrè anu digantungkeun dina bilik. Mangkat lalajo.
Babaturan geus teu aya sapotong-sapotong acan,
kabèh geus naringgalkeun.
Poèk, poèk lètèk. Jeung pras-pris deuih.
Samping dibebentingkeun, baju diparèt
dikancingkeun, totopong diteregoskeun. Gidig leumpang ngagidig. Geus jauh ti
lembur mah teu poèk teuing, rada ogè remeng-remeng. Goak…. Beluk sataker kebek.
Pohara atohna, katingal remeng-remeng di
hareup aya nu ngarungkug ka ditukeun. Nyay disorot ku batrè. Jauh kènèh. Kuring
gogorowokan mènta didagoan, tapi teu aya nu nèmbalan jeung terus baè
laleumpang. Bari ceuceuleuweungan beluk leumpang beuki digancangan, hayang
geura-geura nyusul. Beuki deukeut beuki deukeut. Jep kuring eureun tetembangan,
lantaran kadèngè hawar-hawar sora nu jejeritan mènta tulung. Bari
nyorotkeun batrè terus, derengdeng kuring lumpat. Geus deukeut pisan katingal
dina caangna cahaya batrè, jelema duaan marakè pakèan hideung ngabèbètèng nu
teterejelan jeung jejeritan tulung-tulungan. Teu sak deui nu keur di bèbètèng
tèh … Ki Arma dulur misan kuring. Pudigdig kuring ambek. Nyay-nyay batrè
ngacongan bengeut-beungeut nu ngabèbètèngna. Masya Alloh …. Barosongot, halisna
karandel, panonna balèèr beureum. Pada-pada nyarekel pepentung. Katingal Ki
Arma dibakutet ku rantè anu tingbaranyay hèrang, Bareng jeung bregna hujan,
kuring narajang … Habek pepentung kana sirah …leng kapoèkan. Teuing sabaraha
lilana teu inget tèh. Inget-inget awak ngahodhod, pakèan rancucut. Hujan geus
raat, di langit bèntang ancal-ancalan, malah bulan ogè geus tèmbong ngelemeng
sagedè sisir. Sirah karasa lieur, tapi kuring maksakeun balik sasat ngorondang
….
Nepi ka imah kuring ema-emaan, mènta dilaan
tulak. Kulutrak tulak dibuka, bray panto muka. Lain Ema nu muka tèh, tapi anak
tatangga—Nyi Enèh.
“Geuning Nyai, ari Ema ka mana?” ceuk kuring
ka Nyi Enèh. Geus biasa pisan mun Ema jeung Bapa angkat wengi sarta kuring teu
aya di imah, Nyi Enèh tèh sok kapeto nungguan.
“Tadi aya nu nyusulan cenah, … Ki Arma maot!”
Leng…leng… golèdag kuring meubeutkeun manèh
kana tempat sarè. Sirah lenglengan, titinggalan kararonèng.
Ti harita kuring teu hudang deui, terus
gering. Beurang peuting ditarungguan. Ema teu eureun-eureun nangis. Bapa
katingalna nguyung pisan. Mun peuting taya kendatna ku nu ngaraos. Nu
ngalandongan mah ngalandongan, ngesèh unggal Jumaah, tapi…
Inget kènèh harita tèh bada isa, nu ngaraos
rèang kènèh. Torojol-torojol … gulang-gulang duaan marakè sing sarwa hideung.
Nu saurang ngajingjing rantè munggah babaranyayan bodas, nu saurang deui nyekel
pepentung. Ningal beungeut-beungeutna, ras kuring inget ka nu ngabarèbètèng Ki
Arma barèto. Bari teu ngomong sakemèk, reketek leungeun kuring dibakèkèng.
Kuring adug-adugan jeung jejeritan ogè teu dipalirè. Geredeg digusur ka luar.
Kadèngè Ema aluk-alukan, nu sèjèn rèang maridangdam.
Di buruan nyampak kuda belang sadua-dua.
Kuring ditaèkkeun ka nu hiji. Sala saurang gulang-gulang tèa mancal kana kuda
nu ditumpakan ku kuring, diuk tukangeun,. Nu saurang deui nyorangan. Kuda
digaredig … ditegarkeun. Cijoho, Cilimus, mèngkol ka Sumber, Paselaran,
Palimanan …. Bray beurang tèh geus nepi ka Kadipatèn. Anèhna najan kuring
tulung-tulungan sapanjang jalan, kabèh jelema anu kaliwatan saurang ogè teu aya
nu mirosèa, arongkoh-ongkoh baè. Ti Kadipatèn terus ka Nyalindung. Liwat kota
Sumedang. Mèngkol ka katuhu mapay jalan dèsa, bras ka Subang. Ti Subang ka
Kalijati, Cikampèk, Dawuan, Karawang … gampleng kuring diteunggeul sirah
satakerna. Lengngng…teu inget di bumi alam.
Inget-inget geus dirariung ku jelema-jelema
anu teu warawuh. Ningal beungeut-beungeutna, bangun anu careuceubeun ka kuring
tèh. Di antarana aya anu geus kolot pisan. Awakna kuru kawas rorongkong jeung tina
palebah cungcurunganana terus-terusan merebey getih.
Ana gerem tèh nu gigireunana ngagerem, peresis
sora maung, “Silaing tèh bener incu Aki Jaya?”
“Bener!” tèmbal kuring, males teugeug.
“Nyaho ka Nyi Sarni?”
“Nyaho, bibi kami, tapi geus maot!”
“Nyaho ka Ki Nata?”
“Nyaho, salaki Bibi Sarni, ogè geus maot!”
“Nyaho ka Sarmun, ka Si Asman, ka Si Marni, ka
Si Arma?”
“Nyaho, kabèh anak Bibi Sarni jeung Mang Nata.
Kabèh geus maraot.”
“Kabèh digusuran ka dieu!”
“Hah?”
“Bongan Aki manèh, Aki Jaya teu nohonan jangjina.”
Na jangji naon aki kami tèh?”
“Ayeuna ogè manèh digusur ka dieu,”
manèhna teu mirosè pertanyaan kuring. “Moal dipulangkeun deui, mun manèh
cara dulur-dulur, bibi jeung paman manèh teu bisa nuduhkeun di mana
disumputkeunana barang nu dijangjikeun ku Aki manèh rèk dipulangkeun ka bapa
kami.”
“Naon barangna tèh?”
Sakali deui manèhna teu mirosèa pertanyaan
kuring, kalah ka pokna, “ Baheula, aki manèh meredih ka kokolot kami di dieu,
sangkan dibèrè jimat anu maunatna matak dipikagigis ku sasama. Nya dibèrè
kalawan perjangjian. Kahiji, anak incuna teu beunang dipasantrènkeun. Kadua,
Sanggeus aki manèh maot, èta barang kudu dipulangkeun.”
“Naon sababna anak incuna teu beunang
dipasantrènkeun?”
“Lantaran nu ngigama mah moal bisa digusur ka
dieu, saperti Bapa jeung indung manèh. Untung nu sèjèn-sèjèn mah teu ngarigama,
manèh ogè henteu.”
Mèmang Bibi Sarni, Mang nata jeung anak-anakna
tèh henteu ngarigama pisan. Nya kitu deui kuring. Kakara kuring ngarasa
hanjakal. Meureun mun kuring barèto daèk mah dipasantrènkeun ku Bapa, ayeuna
tèh moal kasarad kieu.
“Ayeuna aki manèh geus maot, geus aya lima
taunna. Tapi èta barang tèh lain dipulangkeun, malah disumputkeun. Ayeuna kami
rèk nanya, di mana èta barang disumputkeunana? Mun manèh teu bisa nuduhkeun,
sirah manèh baris dipakè tatapakan di dieu, cara bibi, paman, jeung dulur-dulur
manèh.”
“Enya, naon atuh barangna tèh?”
“Tuh tènjo!” bari nunjuk ka aki-aki nu
kawas rorongkong tèa. “Geus mangtaun-taun bapa kami disiksa, diteukteuk
tungtung cungcurunganana ku kokolot. Paneukteukanana dibikeun ka aki manèh
dijadikeun jimat tèa. Ayeuna èta kokolot nu telenges tèh geus diganyang ku kami
sarèrèa, ku rahayatna. Pok sebutkeun, di mana disumputkeunana èta barang ku Aki
manèh?!
Leng kuring nginget-nginget …. Tapi asa taca kungsi
nènjo Aki kagungan jimat nu kitu. Cenah tungtung cungcurungan, boa-boa …
tungtung cungcurungan-cungcurungan kitu mah … buntu. Ras kuring inget, mèmèh
pupus tèh Aki maparin iteuk ka kuring. Saurna, “Sumputkeun sing buni!”
“Teu nyaho ari nu kitu mah,” tèmbal kuring,
“Aya sotèh nu dipiwarang disumputkeun tèh … iteuk.”
“Iteuk naon?”
“Waregu.”
”Kumaha rupana?”
“Lorèng-lorèng kawas buntut maung.”
”Enya, èta!” omongna giak pisan. Nu sèjèn
caruringhak. Komo si aki mah. “Di mana ayeuna?”
“Di imah, diselapkeun di jero bilik.”
Gancangna èta jelema nyalukan gulang-gulang nu
nyarulik kuring. Maranèhna dititah mulangkeun kuring bari nyokot iteuk tèa.
Kuring ditaèkkeun deui kana kuda cara tadi
basa dibawa ti imah. Berengbeng-berengbeng kuda dilumpatkeun …
Nepi ka imah kasampak waruga kuring geus
digojodkeun nyanghulu ngalèr, bari pada nyaleungceurikan.
“Itu iteuk waregu jeroeun bilik
pangnyandakkeun, alungkeun kaluar ka nu poèk!” ceuk uring bari nunjuk. Puguh
baè rèa nu tibuburanjat, malah teu saeutik anu alumpatan sarieuneun.
“Hirup deui! Hirup deui! Allohu Akbar!”
Kolot-kolot mani rècok.
Uwa marebot ngojèngkang, ngadudut iteuk
tina jero bilik, sakumaha panuduhan kuring. Tuluy dibawa kaluar, dialungkeun.
“Aya nu nyanggap ti nu poèk!” omongna ka
nu araya.
Ayeuna kuring jadi wekel solat, da sieun
kasarad deui.
Tina Jurig Gedong Sètan, Karya Ki
Umbara
Tidak ada komentar:
Posting Komentar